Korona günleri

Ömer Laçiner


“Korona günleri”ni mecburi bir parantez gibi algılayıp, geride kaldığında insani-toplumsal hayatlarımızın önceki “normal”lere geri döneceğini sanan, dahası böyle olması gerektiğini düşünenler şimdilik çoğunlukta olabilir. Fakat bunların yaşanan süreçte zihinlere üşüşen ve ekonomik-siyasal düzenleri olduğu kadar insani-toplumsal ilişkilerin hemen tamamını da ilgilendiren sorular ve ihtimaller karşısında tutunmaları da kesinlikle mümkün değil. Dolayısıyla onlar da kriz dünya ölçeğinde resmen kabul edildiğinden beri gezegenimiz çapında çığ gibi büyüyen “bundan sonra hiçbir şey eskisi gibi olamaz, olmamalı” diyen dalganın içinden konuşmak zorunda olacaklardır.

O halde önümüzde her kıta ve kültürde insanların ister istemez katılmak, en azından kulak vermek zorunda hissedecekleri bir tartışma süreci açılmıştır. Nelerin nasıl ve hangi yönde değişmesi gerektiğine dair tartışmalar karar verme noktasına geldiğinde sonuçları göreceğiz.

Ancak kimileri krizin şu ana kadarki manzarasından, sağlık ve çalışma gibi hayati sorunlarımıza ilişkin olgusal kanıtlardan hareketle bu sonuçların, dünyadaki –pek az istisnayla– tüm ekonomik/sosyal düzenlerin ortak paydası, harcı denilebilecek kapitalizm ve neo-liberal mantığın tam tersi yönünde olacağını, olması gerektiğini hayli güvenli bir dille ileri sürebiliyorlar.

İyimserliklerine, iyi niyetlerine ve bu doğrultuda çaba göstermelerine bir diyeceğimiz yok. Ama olayların akışının kendiliğinden o yöne doğru olacağı varsayılmıyorsa; bunu sağlayacak hareketin kaynağını, sahip olması gereken muazzam enerji ve dinamizmin nasıl oluşabileceği sorusunun cevabı boşlukta bırakılıyor veya geçmişin örneklerinin imasıyla yetiniliyorsa ciddiye alınmalarının gereği de yok demektir.

Eğer “hiçbir şey eskisi gibi olmayacak” derken olabilecek olanı kapitalizmin/neo-liberalizmin aşılma ufkuyla tasarlıyor isek bunun her bakımdan “büyük” sıfatını hak eden bir vizyon, hareket, enerji ve dinamizm gerektirdiğinin de idrakindeyiz demektir.

Ortada kapitalizmin/neo-liberalizmin belli açılardan bakıldığında çöktüğü, en azından meşruiyet iddiasını yitirdiği tesbitini yaptırtan bir durumun olması ne aşılmalarının güvencesidir ne de “küllerinden yeniden ve daha güçlü biçimde doğması”na engeldir. Son iki yüz yılın dünya-kapitalizm tarihi bunu defalarca göstermiştir.

İkinci ve asıl önemli nokta, kapitalizmin aşılmasının onun zıddını gerçekleştirme yoluyla olamayacağının artık kavranılmış olması gerektiğidir. Onu en göze batan ögeleriyle-kurumlarıyla, örneğin üretim araçlarının özel mülkiyeti ve kişisel çıkar güdüsüyle özetleyip; aşılmasını da bunların zıddı addedilen kamu/devlet mülkiyeti ve kamu çıkarı gözetimi ekseninde düşünmenin kapitalist mantığın içinde kalmanın, ona teslimiyetin bir biçimi olduğunun bilincine varılmadan kapitalizmin alternatifinden konuşmak boşunadır.

Sadece kapitalizm için değil tüm insanlık tarihi için de geçerli olan bir noktaya da işaret etmek gerekiyor: Aşma, alternatif olma iddiası ve potansiyeli olmayıp sadece haklılığa dayanan isyanlar ve krizler kurulu düzenlerin daha da katılaşmasından başka sonuç vermiyor. Burada kapitalizmin istisnai özelliğinin, o isyan ve krizlerden kendine yeni bir güçlenme imkânı yaratabilme becerisi olduğunu da mutlaka belirtmeliyiz. Çünkü az sonra açıklamaya çalışacağımız üzere halen korona tehlikesinin depreştirdiği korku, endişe ve öfkelerle güdümlenen eleştiri ve suçlamalar karşısında kendi pür neo-liberal-mantık ve işleyişinden ciddi tavizler vererek geri çekilen kapitalizm –yaratıcı, alternatif olma özelliği taşımadığı takdirde– sönümlenmeye mahkûm isyan havasının bir noktasında karşı hamlesini kesinlikle yürürlüğe koyacaktır. Eğer bu olursa, şimdiye kadar kapitalizm/neo-liberalizm eleştirilerinin malzemesi olagelmiş göç konusundan çevre tahribatına, iklim değişikliği sorununa kadar birçok konunun kurulu –eşitsizliğe dayalı– düzenin mantığının uç noktalarına vardırılmasının yakıtı olarak kullanılabileceğini de herhalde göreceğiz.

Ancak bu distopinin ya da tersi ihtimallerin olabilirliklerini tartışmadan önce, daha doğrusu gereğince tartışabilmek için, her şeyden önce bu tartışmalara damgasını vuracak olan “korona günleri”nin özgün karakterini mutlaka dikkate almalıyız. İnsanlık tarihinde ilk kez gezegen nüfusunun neredeyse yarısını –ki bu oran artabilir– ölebilme tehdidini yanı başında hissederek karantina koşullarında yaşamaya mecbur eden bir durumla karşı karşıyayız. Bu mecburiyet, içinde yaşanılan düzenle doğrudan ilişkili bir nedenden dolayı değil, “doğal afet” kategorisinde bir nedenden dolayı yaşandığı için onun tetiklediği sorgulama ihtiyacının odağında “düzen”ler değil, bizzat her bireyin kendi varoluş tarzı, varoluş gerçekliği olacaktır. Kendi gerçekliğimizi, varoluş tarzımızı öncelikle bir organizma olarak düşünmemizi empoze eden, bütün ilişkilerimizi, en yakınlarımızı bile tehlike kaynağı gibi görmeye zorlayan bir koşullanma çerçevesinde bu sorgulamayı yapmamız isteniyor. Üstelik bütün ilişkilerimizi, en yakınlarımızı bile organizmamız için tehlike addetme halinin bir defalığına, geçici olacağı da söylenmiyor. Korona tehdidinin sönümleneceği söylenen birkaç ayın sonunda, belki de daha bir yıl geçmeden, benzer bir tehditle yeniden karşılaşma ihtimalimizin kesin olduğu da söyleniyor. Kendi gerçekliğimizi, varoluş tarzımızı bir organizma oluşumuza odaklamaya, gerisini “teferruat” faslına havale etmeye yönlendirme anlamına geliyor bu da.

Bütün alarm zillerinin çalması gerektiği nokta tam da burasıdır: Çünkü o “teferruat”, bizi insan kılan, insani gerçekliğin özgün karakterini oluşturan, onlarsız insani bir varoluş tarzından söz edemeyeceğimiz her şeyi kapsamaktadır.

Eğer bugün yeryüzündeki bütün kurulu düzenler, benzer, hatta daha da ölümcül “doğal afet”lerin yaşandığı zamanlarla kıyas bile edilemeyecek imkân ve araçlara özellikle tıp alanında sahip olduğumuz bu çağda, sıradan bir organizmaya indirgenmemizin ötesinde bir yol gösteremiyorlar ise, insan ve insanlıkla da bağları yok, kopmuş demektir. Dolayısıyla ya bu durumu kabulleneceğiz, ya da kaybımızın bilgi ve bilinciyle onu yeniden ve varoluşumuzun merkezine yerleştirerek sahiplenmenin mücadelesini vereceğiz.

İnsan olmaya has özelliklere ve “insanlık” dediğimiz değer ve erdemlere sahip çıkma ve bunları birey ve topluluklar temelinde güçlendirme uğraşı, mücadelesi, 21. yüzyıl koşul ve imkânları çerçevesinde ancak ve sadece dünyasal/global ölçekte düşünülebilir ve hayata geçirilebilir. Bu bakımdan kimilerinin kapitalizm/neo-liberalizm eleştirilerinde globalleşmeye netameli bir anlam ve içerik vermesi kabul edilemez. Çünkü globalleşme, bu düzenin pekâlâ engelleyebileceği bir olgu değil, çağımızın bilimsel teknolojik imkânlarının mümkün hatta zorunlu kıldığı bir çerçevedir. Şimdiye kadar kurulu düzen egemenlerinin bu imkânı kendi çıkarları doğrultusunda çok çeşitli biçimlerde tepe tepe kullandıkları ne denli doğruysa, aynı imkânların onların saltanatlarına karşı kullanılabileceği gerçeği de o kadar doğrudur.

Bu noktaya özellikle değinmemizin nedeni şu: Korona günlerinin geleceğe etkilerini konu edinen ve bunu kapitalizm/neo-liberalizm karşıtlığı görüntüsüyle yapmaya çalışan kimileri, yaşananların globalleşmenin kötülüğünü açıkça kanıtladığını ve globalleşmeyle “aşınan” ulus-devlet ve milli sınırların yeniden değer kazanması gibi “hayırlara vesile” olduğunu bilhassa belirtiyorlar.

Korona günlerinde ilk tepkilerin, mevcut ulus-devlet mekanizmalarının bu yönde işlediği doğrudur. Fakat korona günlerinin az önce özetle belirttiğimiz varoluşsal güdülendirmesinin o milli sınırların çok daha gerilere çekilmesi eğilimini beslediği dikkate alınmalıdır. Orta vade bile beklenmeden milli sınırlar içinde de giderek daha gerilere çekilen fiilî sınırlar teşekkül edebilecektir. Toplumun atomize olması anlamına gelecek bu süreç belirginleşirse hâlâ “insan öncelikle toplumsal bir varlıktır” diyebilecek miyiz?

İnsani varoluşa odaklı bir düşünme perspektifi ve mücadele öyle bir sürecin şunları da mümkün kılacağını hesaba katmalıdır: Kapitalizmin neo-liberal evresine girdiğimizden beri acınan “işsizler” olmaktan “kaybedenler” kategorisine inen, çok geçmeden ise “gereksiz nüfus” olduklarını hissettiren horlayıcı ortamlarda yaşamak zorunda kalanlar şimdi artık “virüs gibi” de görülmeyecekler midir? Bu durumda onların temel, doğal ihtiyaçları için harcanan kamusal kaynaklara “israf” diye bakılmayacak mıdır? Anayurtlarındaki sefaletten veya dayanılmaz koşullardan bir nebze kurtulmak için o “gereksiz nüfus”larıyla zaten “sorunlu” ülkelerin sınırlarına dayananlara bundan böyle nasıl davranılabileceğini tasavvur etmek bile tüyler ürpertici. Kurulu düzen egemenlerinin o mülteci yığınlarının kaynağı olan “aşırı nüfuslu” ve kendileri açısından tüketici değeri de pek olmayan ülkeler için bir “kaynağı kapatma” projesi tasarlamaları olmayacak şey midir?

Her insanın şahsında insanlığımızı sorgulamayı, insanlığımızla yüzleşmeyi ve varoluşumuza dair hayati kararı vermemizi zorunlu, kaçınılmaz kılan bir zaman var önümüzde.

BİRİKİM

Koronavirus Karşısında Popülistler

Murat Belge

25 Mart 2020 Çarşamba

Koronavirüs salgını şu sıralar sıkça söylendiği gibi zihnimizde yeni ufuklar açmıyor bence. Ama bir şey de yapıyor. Nedir o yaptığı “şey”? Eskiden beri zihnimizde olup da söylemediğimiz bazı sözlerin “bayat”, “gereksiz” v.b. damgası yemeden yeniden söylenebileceği bir ortam yaratıyor. Ve belki, söylendiği zaman ikna edici sözler olarak kulağa çarpmasına imkan veren bir zemin yaratıyor.

“Kapitalizm iyi bir sistem değildir” sözünün “yeni” bir söz olduğunu kimse düşünmez. Ama ne zamandır bunu ya da bunu akla getirecek şeyleri söyleyemez durumdaydık. Söylesek, “Daha iyisini söyle” cevabını alıyorduk. Reel-sosyalizmin geride çok az olumlu iz ya da anı bırakarak çökmesinden sonra genel bir “nutku tutulma” psikozuna girmiştik. Doğa gibi tarih de “boşluk” dinlemediği için bu cenahtan çıkmayan sesi öbür cenah çıkarıyordu. Oldukça pervasız bir kapitalizm, gürültülü bir hegemonya kurdu.

Bugünlerde çıkan bir tartışma da böyle beklenmedik bir genel afet durumunda “özgür” toplumların mı, yoksa “otoriter” toplumların mı tehditle daha başarılı mücadele verdiği konusundaydı. Böyle bir “konu” olmasının nedeni de hastalığın bazı Asya toplumlarında gösterdiği manzaraydı. Virüsün çıktığı yer olduğunu düşündüğümüz Çin kısa süreli bir sendeleme döneminden sonra toparlanmış ve salgını denetim altına almayı —görünüşte— başarmıştı. Ama Asya’da başarı yalnız Çin’in değil, onunla hiçbir yakınlığı olmayan Taivan’da, Hong Kong’da ve Güney Kore’de de elde edilmişti. Bu ülkelerin Çin’le yakınlığı olmasa da “otoriter” olmakta hepsi ortaktı. Bu durumda, başarı “otoriter model”de miydi? İşte özgür, demokratik modele uygun İtalya!.. İşte öteki Avrupa toplumları, İspanya, Fransa v.b...

Yakın gelecekte A.B.D.’nin bayrağı ele alıp öne geçeceği söyleniyor. Yani bir demokratik toplum daha.

Demokratik? İyi de, Amerika’nın demokratik tarihinden hiç de hoşnut olmayan Donald Trump karar veriyor Amerika’nın hangi durumda ne yapacağına.  Verdiği kararlar da ortada. Önce bunun bir “Demokrat yalanı” olduğuna karar verdi, sonra “Çin virüsü” diye tutturdu. Ciddi tedbir alınmasını alabildiğine geciktirdi. Bunu neye dayanarak Amerikan demokrasisinin yetersizliği olarak yorumlayabiliriz? Şu olabilir tabii: Trump gibi birinin başkan seçilmesi Amerikan demokrasisinde bir zaafın sonucu olarak değerlendirilebilir.

Bu makul, incelenmesi gereken bir konu. Ama Trump’ın saçma sapan davranışlarını Amerikan demokrasisiyle özdeşlemek doğru değil. Epey “dolaylı” denecek bir ilişki var iki konunun arasında.

Ayrıca Trump dünyada yalnız da değil. Yani, “demokratik dünya” yalnız virüse karşı değil, popülizme karşı da “geçirimli”. Şu anda “otoriteryanizm”e karşı başarısız çıkan da  demokrasiden çok bu popülizm. Örneğin Boris Johnson’ın Britanya’sı da ilginç evrelerden geçti. “Sürü bağışıklığı” diye hümanizminden geçilmeyen bir kavram ve bir stratejiyle yola çıktı Johnson. Buna mı “özgür toplum” ideolojisi diyeceğiz?  Zaten tarihin şu döneminde (ya da “dönemecinde) kapitalist (Batılı) toplumlarda “demokrasi” nedir, neyi belirler?

Toplum, yukarıda sözü geçen Asya toplumlarında olduğu gibi bireyi ezen bir varlık olmamalı. Sözgelişi Çin gibi bir ülke, böyle bir olayda kendini geri kalan dünyanın parmak salladığı ülke konumunda bulunca, sadece Çin’in itibarının korunmasını düşünüyor. Bunun için şu kadar bin kişinin adam yerine konmaması umurunda değil. Nasıl olsa nüfus bol.  Bunları rahatlıkla gözden çıkarabiliriz. O tip toplumlarda mantık böyle çalışıyor. 

Buna karşılık Batı toplumlarında bireyin dokunulmazlığının geçerli olduğunu varsayıyoruz.  Ama bu her zaman çok tartışmalı bir ilke olmuş. Henry Ford adında bir bireyin sahip olduğu servete sahip olmasının tartışılamayacağını söylüyorsak, bu servet birikimi “öbür bireyler”i nasıl etkileyecek, bunu tartışmaktan da vazgeçmemizi gerektiriyor.

Ayrıca, “bireyin özgürlüğü” bir “total sorumsuzluk” anlamına gelmez. “Birey” diyoruz, “toplum” diyoruz.  Bunların biri olmazsa öbürü de olmaz. Birini öbürüne egemen kılmak da akıl kârı değil. Sorun, makul dengeyi bulmakta. Onun için koronavirüs bağlamında “otoriter rejim” mi daha başarılı, “demokratik toplum” mu tartışması daha baştan yanlış bir tartışma oluyor.

Ne yazık ki dünya nüfusunun çoğu ne yapmanın doğru olduğunu, olacağını, aklın gösterdiği yoldan değil de, koronavirüsün verdiği dersten öğrenmeyi tercih etti—hâlâ da ediyor.

BİRİKİM

Termik santrallar kapatılsın

Nuran Yüce:

Kahramanmaraş’ın Afiş-Elbistan ilçesindeki iki kömürlü termik santral yıllardan beri havayı kirletiyor. Türkiye’nin hava kalitesine ilişkin açıklanan 2018 yılı raporunda da bu gerçek bir kez daha teyit edilmiş, Kahramanmaraş Türkiye’nin hava kalitesi en kötü ili olarak yer almıştı.

Kasım ayından itibaren ise Afşin-Elbistan termik santrali dahil 15 termik santralin 2022’ye kadar filtresiz çalışmasına izin verecek Madde 50 gündemimize girdi, 21 Kasım’da TBMM’de onaylandı. Cumhurbaşkanı tarafından veto edildiği için bu düzenleme şimdilik askıya alındı. Şimdi yasayı veto etmesinden dolayı Cumhurbaşkanı’na övgüler düzülüyor, kahraman ilan ediliyor ama Madde 50’nin hazırlanmasından veto edilmesine kadar olan süreçte yaşananlar tam bir rezalet. Örneğin Kahramanmaraş Ak Parti milletvekili Habibe Öcal, Tayyip Erdoğan’ın termik santralların filtresiz çalışmasını düzenleyen yasayı veto etmesinden sonra “Milletvekillerimizin çabaları ve aziz milletimizin beklentilerini göz ardı etmeyen Cumhurbaşkanımız ‘önce insan’ diyerek Afşin-Elbistan Termik Santralleri’nin bacalarına filtre takılmasını erteleyen düzenlemeyi veto etti” diyen bir tweet attı. Sonra bu tweeti sildi. Bu silinen mesajda yer alan tek doğru şey “aziz milletin beklentisi”ydi, diğerlerinin gerçekle hiçbir ilgisi yok.

Yıllardır şirketleri korudular
İlk olarak 2013 yılında özelleştirilen kömürlü termik santrallerin çevre yatırımlarını tamamlamaları için 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu Geçici 8’inci Maddesi ile 2018 yılına kadar süre tanıdılar. 2014 yılında Anayasa Mahkemesi çevre yatırımlarının bu kadar ertelenmesinin anayasaya aykırı olduğu kararı ile Geçici 8’inci Madde’yi iptal etti. Peki Hükümet Anayasa Mahkemesi’nin kararını hayata geçirdi mi? Tabi ki geçirmedi. 2017 yılında Anayasa Mahkemesi bu sefer iki kez, Türkiye’nin en kirli termik santrallerinin 2019 yılının sonuna kadar çevre yatırımlarını tamamlamalarını mecburi kılınmasına karar verdi. Mahkeme’nin bu kararı karşısında hükümet ne yaptı? Şubat 2019’da Madde 45 ile söz konusu santrallere iki yıl daha süre tanınmasını içeren bir düzenlemeyi Meclis’e getirdi. Kamuoyunun yoğun baskısı ile 45. Madde kanun teklifinden çıkarılarak komisyona geri çekildi. Ama iddia edildiği gibi karşımızda ne “önce insan” diyen ne de mahkeme kararlarını tanıyan bir hükümet var. Tek derdi şirketlerin çevresel yatırımlar için katlanacağı maliyet olan Hükümet son olarak 21 Kasım’da Madde 50 ile termik santrallerin filtresiz çalışmasına 2022’ye kadar izin veren düzenlemeyi tekrar TBMM’nin gündemine getirdi. Bu arada CNN Türk’te, Türkiye’nin dört bir yanında termik santral gerçeğini bizzat yaşanlarda ve genel olarak kamuoyunda termik santrallere karşı oluşan tepkiyi sindirmek için yalanlara dayalı bir yayın yapıldı. Yayında açık açık ‘çevrenin korunması, halk sağlığı diyorsunuz’ ama ‘şirketler çevresel yatırımlar için büyük paralar harcamak zorundalar kalacaklar, işten çıkarmalar olacak, günlerce elektriksiz kalacağız, hiç bunları düşünmüyorsunuz’ denilebildi.

Sonunda Madde 50 217 kabul, 36 red oyuyla Meclis’ten geçti. Termik santraller filtresiz çalışsın diye evet oyu verenler arasında Kahramanmaraş milletvekili Habibe Öcal da vardı. Şimdi bu evet oyu verenler Cumhurbaşkanının Madde 50’yi veto etmesini alkışlıyorlar. Söz konusu termik santraller hala filtresiz çalışıyor. 2019’un bitmesine günler kaldı ama bu şirketler yılsonuna kadar filtre takmamaları halinde herhangi bir ceza ile karşılaşmayacaklar. Çünkü Cumhurbaşkanı da veto ederken şirketlere ek altı ay süre tanındı.

Ortada alkışlanacak hiçbir şey yok. Türkiye’nin öldüren kömür gerçeği ise var olmaya devam ediyor. Kömürlü termik santrallerin hava, su ve toprağı kirlettiğine, kanser, astım, KOAH, erken doğum, otizm gibi daha bir çok hastalığı tetiklediğine ilişkin çok sayıda bilimsel tespit var. Bir başka gerçek ise kömürün ister filtreli ister filtresiz kullanılsın iklim krizine olan fosil yakıtlardan biri olması. Cumhurbaşkanına Madde 50’yi veto ettiren gücün içinde kömüre karşı oluşan tepkinin payı büyük. Şimdi bu tepkiyi “tüm kömürlü termik santrallerin kapatılması, kömürlü termik santrallerde çalışanların hiçbir hak kaybına uğramadan iklim dostu işlerde istihdam edilmesi” talebiyle büyütme zamanı. Kömürlü termik santraller olmaz ise elektriksiz, işsiz kalırız söylemi doğru değil. Şirketlerin sözcülüğünü yapan, kendisi de şirket gibi davranan AK Parti ve hükümet de Madde 50 sürecinde bir kez daha bunu sergilemiş oldular.

***

11 termik santrale 11 ayda 1,36 milyar TL kapasite desteği ödemesi yapıldı
Madde 50 ile 15 santrale çevre yatırımlarını yapmaları için 2022’ye kadar ek süre verilecekti. Kapasite Mekanizması Ödeme Listesi’nde bir başka gerçek daha açığa çıktı. Bu 15 termik santralden 11’inin 2018-2019’un ilk 11 aylık döneminde devletten 1,36 milyar destek aldığı görünüyor. Şirketler insani ve çevresel yıkımlara yol açacak kirli faaliyetlerini sonsuza kadar devam ettirmenin yollarını ararken bizden alınan vergilerle oluşan bütçeden de faydalanmışlar. Hükümet programlarıyla yıllardır para yok denilerek; sağlık, eğitim, sığınmaevi gibi kamusal hizmet alanlarına yapılan yatırımlar, ayrılan bütçeler azalırken şirketlere yapmadıkları çevresel yatırımlar için destekler sağlanmış.

***

Başta Kahramanmaraş ve Manisa olmak üzere bu tesislerin faaliyet gösterdiği illerde kanser nedeni ile yaşamını yitirenlerin sayısı arttı.

- Türkiye’de 2017 yılında hava kirliliği trafik kazalarından 7 kat fazla ölüme yol açtı (Temiz Hava Hakkı Platformu)

- 2018 yılında hava kalitesi, ulusal sınır değerlerine göre değerlendirildiğinde; 81 ilin yarısından fazlası (%56) kirli hava soludu.

- 2017 yılında Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği kılavuz değerler kabul edilse Türkiye’de yaşanan ölümlerin yaklaşık %13’u önlenebilirdi.(Temiz Hava Hakkı Platformu, ‘Kara Rapor’a göre)


Nuran Yüce
nuranyu@gmail.com
(Sosyalist İşçi)

www.marksist.org

Kemalizm yeniden şahlanırken

Muhalefeti ve iktidarıyla, sağıyla ve soluyla hemen her kesim Atatürk’ü sahiplenmede birbiriyle yarışıyor. Resmi törenlere sivil katılım artıyor. Devlet kuruluşlarının ve özel şirketlerin reklam kampanyalarında muazzam bir Kemalizm güzellemesi yapılıyor. Anıtkabir’e kitleler sel halinde akıyor. Sosyal medyada Atatürk’ün sözleri ve görselleri her tarafı kaplıyor. Dış görünüşü Atatürk’e benzeyen bir şahsa “Paşa” muamelesi yapılıyor ve insanlar ona sarılıp geçmişe duydukları hasreti dile getiriyor.

Evet, Kemalizmin bu ülkede her daim geçer akçe olduğuna şüphe yok. Lâkin bugünlerde hangi parametreye bakılırsa bakılsın Kemalizmin şaha kalktığı görülebilir. Göz gözü görmüyor ve aykırı ya da aykırı olması muhtemel her ses Kemalist sloganlarla bastırılıyor. Tozun dumana karıştığı bir vasatta sakin bir şekilde konuşmak güç ama yine de Kemalizmin düşünsel temellerini tartışmak faydalı olabilir.

Milliyetçilik ve laiklik

Kemalizm iki temel ilke üzerine inşa edilmiştir: Milliyetçilik ve laiklik. Milliyetçiliğin gayesi, Osmanlı İmparatorluğunun bakiyesi olan ve tabiatı gereği çok sayıda farklılığı içeren bir coğrafyada tek bir (Türk) kimliğe dayalı bir ulus-devlet yaratmaktı. Laiklikten murat edilen ise, gerilemenin müsebbibi olarak görülen dinin kamusal ağırlığını azaltmaktı. Hedef bellenen çağdaş uygarlığa ancak bu yolla varılabilirdi.

Cumhuriyetin kurucu kadrosu, toplumsal hayatın her alanını bu kodlar dâhilinde tanzim etmeye soyundu. Siyasetten kültüre, bilimden spora, eğitimden sanata kadar bütün sahalar, milliyetçi ve laikçi umdeler doğrultusunda biçimlendirilmeye çalışıldı. Özelikle Cumhuriyetin ilânından 1950’ye kadar geçen sürede, Kemalist proje, örgütlü bir muhalefete izin vermeden, sert bir şekilde uygulandı. Projenin kesin hatlarla belirlenmiş bir çerçevesi vardı; bunun dışına çıkan bireyler ve gruplar dışlandı ve ağır baskılara maruz kaldı.

Kendisine çizdiği hedefler gözetildiğinde Kemalizmin önemli “kazanım”lara imza attığı teslim edilmelidir. Örneğin yüzyıllardır bu toprakların sakinlerinden olan gayrimüslimler tasfiye edildi; varlıkları rejim için “tehlike” arz etmeyecek bir seviyeye indirildi. Dindar-muhafazakâr kitleler uzunca bir süre iktidardan uzak tutuldu. Etnik olarak Türk olmayan birçok Müslüman grup ise Türklük dairesinin içine alındı. En büyük tehdit olarak görülen Kürtlerin bir kısmı sistemin içine çekildi, sistem dışında kalanların talepleri ise bastırıldı.

“Cumhuriyetin en muhkem ezberi”

Cumhuriyetçi söylemde, Cumhuriyetin bu şekilde demokrasiyi paranteze alarak kurulmasının bir zorunluluk olduğu ifade edilir. Gerek ülkenin tarihsel arka planının, insani ve iktisadi kalkınmışlık düzeyinin ve gerekse o vakitler Avrupa’da esen sert totaliter rüzgârların, demokrasiyi imkânsız kıldığı belirtilir.

Oysa bu, Alper Görmüş’ün ifadesiyle, “Cumhuriyetin en muhkem ezberidir.” Tarihi olgular, demokrasisiz bir Cumhuriyeti meşrulaştırmak için ileri sürülen her iki argümanı da doğrulamaz. Çünkü hem Osmanlı, kısa süreli de olsa parlamentarizmi ve çoğulculuğu içeren bir modernleşme süreci yaşadı. Hem de Cumhuriyetin ilan edildiği dönemde Avrupa’nın birçok ülkesinde demokratik yönetimler işbaşındaydı. Dolayısıyla Cumhuriyetin demokratik bir temelde kurulmaması bir mecburiyet değildi, bir tercihti.

Bu tercihin elde ettiği bazı “başarı”lara rağmen, tasavvur ettiği gibi milliyetçi ve laikçi ilkeleri şiar edinmiş kaynaşmış bir kitle yaratamadığı da belirtilmelidir. İki büyük sorun alanı vardı: Kürtler ve nüfusun büyük bir çoğunluğuna tekabül eden dindar-muhafazakârlar. Kürtler tekçi bir kimliği kabullenmedi. Muhafazakârlar geri çekildi ama olanak bulduklarında çoğunluklarına dayanarak Kemalizm ile arasına mesafe koyan anlayışları iktidara taşıdı.

Zamanla Cumhuriyetteki demokrasi açığı daha fazla göze batar oldu. Dünyada farklı kimliklerin daha fazla siyaset alanına girmesine paralel olarak Türkiye’de de 1990’lı yıllardan itibaren Kemalist projeye muhalefetin dozu arttı. Etnik, dini, mezhebi veya cinsel kimliğinden ötürü kendini “makbul vatandaş” içinde görmeyen kesimlerin taleplerini yoğunlaştırması, Kemalizmin hem fikri hem de fiili olarak kuvvet kaybetmesi sonucunu doğurdu.

Kemalizme demir atmak

AK Parti, böyle bir ortamda iktidara geldi. İddialıydı; geçmişten günümüze uzanan sorunları demokrasiyi tahkim ederek aşacak, herkesin kendisini eşit vatandaşı sayacağı yeni bir Türkiye yaratacaktı. Bu perspektif, Kemalizmin aşılmasını imliyordu. İlk başlarda bu hedefe uygun adımlar da atıldı.

Ne var ki bugün, bu yoldan çok keskin bir şekilde dönülmüş durumda. AK Parti demokraside geri vitese taktı, hukuku etkisizleştirdi ve iktidarı kişiselleştirdi. Yeni Türkiye iddiasından vazgeçince, geçmişte radikal bir şekilde karşı çıktığı davranışları sergilemeye başladı ve en güvenilir liman olarak gidip Kemalizme demir attı. Artık CHP’den bile daha Atatürkçü olduğunu savunan bir AK Parti var.

Birçok yüzü olan Kemalizm şimdi de biraz dini ve muhafazakâr değerlerle bulanmış yüzüyle hâkimiyet kuruyor. Kemalistler ne kadar sevinse azdır!

– Vahap Coşkun 15.11.2019

24 Nisan Nedir?

Hüseyin Şengül
İstanbul - BİA Haber Merkezi
24 Nisan 2012

Ermeni, Yahudi, Süryani, Rum, Türk, Müslüman , karaderili, Kızılderili, Kürt; her kim zulme uğramışsa kimlik ayrıt etmeksizim mazlumun yanında, zalimin karşısında olmayı bir düşünün. Bir 24 Nisan daha geldi! İnsan olan beri gelsin!

24 Nisan 1915, İttihatçı hükümetin Osmanlı'daki Ermeni tebaasını tehcir yoluyla yok etme planlarının uygulamaya konulduğu tarihtir. Ve bu tarih, 1890'lardan bu yana Ermeni tebaasına zaman zaman uygulanan bölgesel kırımlardan kapsam olarak farklıdır.

24 Nisan'da İstanbul'daki Ermeni cemaatinin ileri gelenlerinin Çankırı ve Ayaş taraflarına sürgünüdür. Bu bir başlangıçtır! Asıl oyun, Haziran 1915'te sahnelenir.

..devamı >>

12 Eylül Davası’nın örtbas edildiği duruşmadan tarihe notlar

Baskın Oran

Karar okundu: Kamu davasının ölüm nedeniyle ortadan kaldırılmasına; Sanıkların TSK’yle ilişkilerinin kesilmesine yer olmadığına. Müebbet hapis isteminden bu noktaya. Nasıl oluyor?

Arşivlere kalması için biraz ayrıntılı yazacağım. Ama önce davanın geçmişini özetleyelim:

Darbeyi yapan “Beşibiyerde” generaller, 82 Anayasası Geçici Md. 15’le yargılanmaya karşı kendilerini korumaya almışlardı. Bu madde, “Yetmez Ama Evet” sloganının öne çıktığı 2010 Referandumu’yla kaldırılınca çok sayıda suç duyurusu geldi ve Ocak 2012’de tarihimizde ilk kez darbecilere dava açıldı. Çok sayıda kuruluş ve benim de aralarında bulunduğum 12 Eylül mağduru davaya müdahil olarak katıldı.

Beş generalden o sırada hayatta bulunan ikisi (Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya) “Anayasayı ve TBMM’yi cebren ortadan kaldırmak” suçundan yargı önüne çıkarıldı. TV’den hatırlarsanız, sorgulara yatağa yatıp cevap verdiler. Ankara 10. Ağır Ceza bu ikisini Haziran 2014’te müebbet hapse çarptırdı ve rütbelerinin sökülmesine karar verdi.

Dosyanın temyizde olduğu yıllarda iki darbeci ölünce, Yargıtay 16. Ceza Dairesi davayı düşürdü. Yerel mahkeme bu karara uydu. Dosyanın tekrar gittiği Yargıtay kararı bu sefer usulden bozdu. Dava yine Ankara 10. Ağır Ceza’ya döndü ve 12.04.2019’a gün verildi.

***

O gün duruşma, müdahillerin esas hakkında beyanlarıyla başladı. Bunların yaklaşık tamamı, 12 Eylül işkencecilerinin tezgâhından geçmiş mazlumlardan veya öldürülenlerin yakın akrabalarından oluşuyordu.

Örneğin, “Berfo Ana” diye tanıdığımız ve oğlu Cemil Kırbayır’ın mezarını göremeden ölen Cumartesi Annesi’nin kızı Fatma Gülmez şöyle dedi: “Abimi sapasağlam götürdüler. Sonra kaçtı kayboldu dediler. Ne ölüsünü verdiler ne dirisini. Abimin mezarını istiyorum”. Cemil’in abisi Mikail Kırbayır olayı daha ayrıntılı anlattı:

“Kardeşimi götürdüler. İşyerimden rapor alıp gittim, komutanlar Cemil’in Emniyet’çe sorguya götürüldüğünü söylediler. Emniyet’e gittim, böyle birini almadık dediler. Gözetime gittim, bir rütbeli Cemil’in Kars Siyasi Şube tarafından alındığına dair kayıtları gösterdi; Cemil’in isminin karşısında kırmızı kalemle ‘getirilmedi’ yazılıydı. Emniyet’e tekrar gittim, firar etti dediler. Sonunda Cemil’in görevliler tarafından katledildiğine karar verilip 2011’de Kars Cumhuriyet Savcılığı’na bildirildi ama şu âna kadar bir iddianame hazırlanmadı”.

Gözaltında işkenceden ölen Osman Mehmet Önsoy’un kardeşi A. İ. Önsoy kendisinin de işkenceden sağ ayağının sakat kaldığını ve bütün ailesine yapılanları anlattı.

Ocak 83’te idam edilen Ramazan Yukarıgöz’ün kardeşi Yılmaz Yukarıgöz, bu kararı veren yargıç Eyüp Menteş’in başka bir davada rüşvet alırken yakalandığını ve mahkûm olduğunu hatırlattıktan sonra, bu idamların dosyaya cinayet olarak girmesini talep etti.

Hüseyin Esertürk üniversite öğrencisiyken yıllarca işkence gördüğünü söyledi ve “Mahkeme ne karar verirse versin sağlığım elverirse peşlerini bırakmayacağım, elvermezse çocuklarım, dostlarım ve yoldaşlarım devam edecektir” dedi.

Cumhur Yavuz, Aralık 80’den Ağustos 91’e kadar içerde sürekli işkence gördüğünü ve açtığı davaların zaman aşımından kapatıldığını söyleyerek, “Günlerce hücremde asılmayı bekletildim; bana bu psikolojiyi yaşatanlardan hesap sorulmasını istiyorum. Darbe kültürü devam etmektedir, bunun en iyi örneği de son seçimde mazbataların verilmemesidir” dedi.

Gözaltında kaybolanlardan Mustafa Asım Hayrullahoğlu’nun eşi Aynur, “Bana eşimin gözü önünde işkence yapılmasın diye yurt dışına çıktım. Ailesi beş ay aradı, sonunda sekiz saat sürekli işkence yapıldığını ve Kasımpaşa’da kimsesizler mezarlığına gömüldüğünü öğrendik. İşkenceci polisler mahkûm oldu, Yargıtay bozdu, ceza veren hâkimler görevden alındı, işkenceciler terfi etti. Bu dava iki generale dayandırılmış, onların ekibi yargılanmamıştır” dedi.

Rahmi Yıldırım üçlü kararnameyle TSK’den atıldığını, tutukluyken işkenceye tabi tutulduğunu, üç yıl yattıktan sonra beraat ettiğini söyledi. Protesto için sıkıyönetim duruşmasına don-gömlekle çıktıklarının fotosu kapağında yer alan “Kışlada Sol Kırım” isimli kitabını heyete verdi.

***

Bana da soruldu. Şöyle dedim: “Sadece beş general yargılanamaz. Onları klonlayan kamu personeli de yaptı bu yapılanları. Örneğin ben YÖK yasasının yürürlüğe girdiği 06.11.1982’de yrd. doç. olduğum halde görevden sarı zarfla atıldım. Bugünkü durumun aksine o zaman dava açılabiliyordu; açtım. Temmuz 83’te iki telgraf birden aldım. Birincisi, davayı kazandığım için göreve çağırıyordu; imza: Dekan Prof. Necdet Serin. On dakika sonra çekildiği görülen telgraf ise 1402 s. Sıkıyönetim Kanunu tarafından görevden alındığımı bildiriyordu; imza yine Dekan Prof. Necdet Serin; bu kişi ardından mükafaten rektör yapılmıştır. İşte bunlar beş darbeci generalin klonlanmış sivilleri. Bunlar da yargılanmalıdır.

“Bugün OHAL kalkınca dava açılamıyor ama, o zaman sıkıyönetim kalkınca dava açılabiliyordu. Açtım ve sekiz yıl sonra göreve döndüm. Doçent ve profesör oldum o yaştan sonra; hatta profluk jürimdeki proflardan biri de eski bir öğrencim idi”.

***

Av. Ömer Kavili söz alarak özetle şunları söyledi: “Duruşmada usul kuralları ihlal edilmektedir. Dosyaya gelen belgeler okunması gerektiği halde okunmamıştır. 12 Eylül Bayrak Harekât Planı’nın ekinde bulunan ve sanıkların eğitip besledikleri kişileri içeren “Sivil İşler Koordinasyon Grubu Listesi” başlıklı belge dosyaya girmemiştir”.

Kavili taleplerini sıraladı: “Sanıkların 1982 ve 83 yıllarında kol saati ve maaşla taltif ettiklerinin listesi getirtilmelidir çünkü bunlar bunları halka karşı suç işledikleri için almışlardır. İşkencelerin raporlanabilenlerinin kayıtları getirtilmelidir. Aramızda bulunan Cumhurbaşkanlığı vekilinin yetki belgesini talep etmiştik, oysa kendisinin sunduğu A4 kağıt sadece 703 s. KHK Md. 218’i içeren bir yazıcı çıktısından ibarettir, mahkemenize hitaben yazılmamıştır, tarihsiz ve imzasızdır, Cumhurbaşkanlığı makamından çıktığı da belli değildir. Bu kağıt bile okunmadan dosyaya konmuştur; yollayana iade edilmelidir”.

Av. Arif Ali Cangı söz aldı: “Ölüm sonucu hapis cezasının düştüğü kuralını bilmekteyiz. Fakat bu dosya, davanın düşürülmesi şeklinde kısa bir metinle bitirilecek dava değildir. Sizleri de bizleri de tarih önünde mahkûm eder.”

TÖB-DER adına Av. İsmail Çevik söz aldı: “K. Evren’in rütbelerinin sökülmesini ve naaşının devlet mezarlığından çıkarılmasını, sanıkların yasal mirasçılarına intikal eden mal varlıklarının müsaderesini [el koyma], MASAK’tan [Mali Suçları Araştırma Kurulu] ilgili kayıtların getirtilmesini, ihbar yaptığımız Hazine’den gelecek cevabın beklenmesini talep ediyorum”. Muğla Barosu vekili Av. Kaan Çabuk da kendisine katıldı.

***

Şimdi mahkeme heyetine geçelim.

Müdahillerin ve avukatların tümü, esas hakkında mütalaa verebilmek için süre istediler. Heyet, “davanın geldiği aşama gözetilerek” deyip reddetti.

Avukatım Oya Aydın Göktaş tahkikatın genişletilmesini talep etti. Heyet, “tahkikatın yeterli olması nedeniyle” deyip reddetti.

“Maliye Hazinesi'ne mahkememizce bir ihbar yapılmamıştır” gerekçesiyle, Hazine’nin cevabının beklenmesi reddedildi.

Sivil İşler Koordinasyon Grubu ve taltif edilenler listeleri ile işkenceye ilişkin kayıt ve raporların getirtilmesi talepleri, “Mahkememizce talep edilmemiş olduğu için” denilerek reddedildi.

Duruşmaya son verildi. Karar okundu:

1) K. Evren ve T. Şahinkaya’ya açılan kamu davasının ölüm nedeniyle ortadan kaldırılmasına;

2) Sanıkların mirasçılarına bıraktıkları malların müsaderesine yer olmadığına;

3) Sanıkların TSK’yle ilişkilerinin kesilmesine yer olmadığına.

***

Bu notları, duruşmadan şu satırlarla bitireyim:

“Katılan Başbakanlık (mülga) Cumhurbaşkanlığı vekili Av. Mehmed Faruk Öztürk'ten esas hakkındaki beyanı soruldu. ‘Bugün burada güzel bir tablo ile karşı karşıya olduğumuzu görüyorum. Burada bir yargılama yapılıyorsa, katılanlar ve katılan vekilleri özgürce beyanda bulunabiliyorlarsa, bunu bu devlete ve demokrasiye borçluyuz’, dedi”.

***

Müebbet hapis isteminden bu noktaya. Nasıl oluyor?

Bilmem. Belki iktidar taktik değiştirmiştir ve hiçbir ilgisi yok ama, her zaman yazdığım bir formüle gelip varmıştır, “Mahşerin Dört Atlısı” dediğim:

Dinci AKP + Irkçı MHP + Ergenekoncu askerler + Aydınlıkçı Ulusalcılar.

baskinoran@gmail.com

Bahaettin Şakir’in Ermenilerin imhasına dair mektupları

Taner Akçam:
Aram Andonian 1921 yılında Naim Efendi adlı, Halep Sevkiyat Ofisi’nde çalışan bir Osmanlı bürokratının anılarını yayımlamıştı. Aslında bu klasik bir anı kitabı değildi; Naim Efendi’nin el yazısı ile kopya ettiği, Ermenilerin imha edilmeleri emirlerini de içeren 52 civarında Osmanlı belgesi idi.

Naim Efendi, Andonian’a ayrıca 26 civarıda orijinal belge de vermişti. Andonian bunların 14 adedinin resimlerini kitabında yayımlamıştı. Bu belgelerden iki tanesi Bahaettin Şakir’e ait mektuplardı ve Adana Murahhası Cemal Bey’e yazılmıştı.

Birinci mektup 3 Mart 1915 tarihlidir. Şakir mektubunda, “Cemiyet, vatanı bu lanetlenmiş kavmin [Ermenilerin] ihtirasından kurtarmaya ve bu konuda Osmanlı tarihine sürülecek lekenin sorumluluğunu milli onura sahip omuzlarına almaya karar vermiştir. Birbiri ardı sıra gelen intikam duygusu ile ağzına kadar dolu, uğursuz ve acı geçmişi unutamayan cemiyet, gelecekten ümitli olarak Türkiye’de yaşayan bütün Ermenileri, bir tanesi kalmayıncaya kadar mahvetmeye karar, bu hususta da hükümete geniş yetki vermiştir.Hükümet Katledip yok etmenin nasıl gerçekleşeceği konusunda, vali ve ordu kumandanlarına gerekli izahatı verecektir. İttihat ve Terakki’nin bütün delegeleri bulundukları yerlerde bu konunun takibiyle ilgilenecek, hiçbir Ermeni’nin korunmasına ve yardım görmesine meydan vermeyeceklerdir, (koyu harfler bana aittir).”[1]


İkinci mektup 7 Nisan 1915 tarihlidir ve Bahaettin Şakir aynı ifadeyi tekrar edecektir: “18 Şubat 330 [3 Mart 1915] tarihli mektupta da yazıldığı üzere cemiyet, çalışmalarında bundan sonra izleyeceği yol ile yıllardan beri çarpıştığı çeşitli güçleri bugün artık temelinden söküp imhaya karar vermiş ve yazık ki bu konuda çok kanlı tedbirler almaya mecbur kalmıştır. Emin olunuz ki bu tedbirlerin korkunç olmasından biz de üzgünüz. Fakat cemiyet varlık göstermek için bundan başka çare göremiyor (koyu harfler bana aittir).”[2]

Andonian imzaların Şakir’e ait olduklarını bilmiyordu

Andonian’ın, İsviçre’de yaşayan Mary Terzian isimli bir Ermeni arkadaşına 1937’de yazdığı bir mektuptan anlıyoruz ki, Andonian, Şakir’in mektuplarını yayımladığında, bunların Bahaettin Şakir’e ait olduklarını bilmiyordu. Terzian Andonian’a, “Cemal Bey’e yazılmış iki mektupta imzası bulunan kişi olarak Bahaddin Şakir Bey’in adını” niye belirtmediğini sorar. Andonian, “Kitabımın yayınlanması esnasında bu mektupların Bahaddin Şakir Bey’e ait olduklarını bilmiyordum,” cevabını verir.[3] Bu nedenle kitabında “[mektuplar], basma kalıp bir rumuzla (muhtemelen komitenin İstanbul merkezinden birinin rümuzu ile) imzalanmıştı”, diyecektir. İmzanın Şakir’e ait olduğunu, kitabın yayımlanmasından aylar sonra, Berlin’e Talat Paşa cinayeti davasına gittiğinde öğrenir. Orada kendisine verilen gazete kupürleri arasında Sabah gazetesinden yapılmış bir çeviri vardır. Sabah, kitaptaki mektupların Bahaettin Şakir’e ait olduğunu söylemiş ve yeniden basmıştır. İstanbul’a Sabah gazetesine mektup yazan Andonian, onlardan mektup altındaki imzanın Şakir’e ait olduğu bilgisini elde edecektir.

Şakir’e ait iki mektup, Talat Paşa’ya ait bazı telgrafların asılları ile birlikte Tehlirian davası dosyasına dahil edilirler. Andonian, “Paris’e dönüşümden sonra onları alabilmek için iki girişimde bulundum, ama netice elde edemedim,” der; “hala orada olmaları gerekir,” diye de ekler. Ama ilerleyen yıllarda benim de aralarında bulunduğum bir çok araştırmacı Tehlirian dava dosyalarında bu belgeleri boşuna arayacaklardır. Görünmez bir el bu belgeleri oradan uzaklaştırmıştır.

Türk Tarih Kurumu 1983 yılında yayımladığı bir kitapta, ilk bakışta oldukça inandırıcı gözüken bazı argümanlarla hem Naim Efendi hatıratının hem de Şakir’e ait mektupların sahte olduklarını ileri sürdü.[4]Şakir’in mektuplarının sahte oldukları konusunda ileri sürülen tezlerin içinde en önemli olanı ise, Adana’ya yazılmış bir mektubun Halep’te Naim Efendi’nin çalıştığı iddia edilen bir ofiste ne aradığı idi.[5] Yapılan itirazların mantıki ve inandırıcı gözüküyor olmaları nedeniyle araştırmacılar ne Şakir’in mektuplarını ne de diğer belgeleri kullanmayı tercih ettiler. Şakir’in, 3 Mart 1915 tarihinde Ermenilerin imhası kararlaştırılmıştır, ifadesi yok sayıldı.

İmzalar Bahaettin Şakir’e aittir

Artık Şakir’in mektuplarına yeni bir gözle bakmak gerekmektedir. Ben son çalışmamla Andonian tarafından yayımlan Naim Efendi hatıratının ve de belgelerin orijinal olduğu göstermiş bulunuyorum.[6] Araştırmalarım sırasında bulduğum fakat bugüne kadar yayımlamadığım bir başka bulgu, mektuplardaki Bahaettin Şakir imzalarının orijinal olduklarıdır.

Bu imzaların Bahaettin Şakir’e ait olduğunu iki ayrı kaynaktan kanıtlamak mümkündür. Birincisi Şurayı Ümmet gazetesidir. Şakir’in gazetede yayımlanan köşe yazıları altında imzası vardır ve bu imzalar, mektuplardaki imzalar ile aynıdır.[7] İkinci önemli kaynak, İttihat ve Terakki Paris Defterleridir. 2017 yılında bu defterler Türkçeleştirdi ve orijinalleri kitaba ek CD olarak kondu.[8] Defterlerde, Bahaettin Şakir’e ait 100’ün üzerinde imza bulunmaktadır. Şakir’in defterlerdeki imzalar ile mektuptaki imzalar aynıdır.

İmzaların orijinal olduklarının kanıtlamanın ötesinde, mektupların orijinal olmadıkları konusunda ileri sürülen en önemli tezlerden birisinin, (Adana Murahhası Cemal’e ait bir mektubun Halep’te ne aradığı iddiasının) geçersizliğini de artık göstermemiz mümkün. Andonian kitabında, Murahhas Cemal Bey’in mektupları aldıktan sonra Adana’dan Halep’e gittiğini ve orada Ermeni kırımları planının uygulanması için büyük bir gayretle çalıştığını söylemektedir. Andonian’a göre Cemal Bey, İstanbul’dan sürgün ve imhaları organize etmek için gönderilen ve Halep İskân-ı Aşâir ve Muhâcirîn Müdürü olarak görev yapan Şükrü Bey’in en büyük destekçisidir.[9]

Elimizdeki bir Osmanlı Arşiv belgesi bize Andonian’ın verdiği bu bilginin doğru olduğunu gösteriyor. Cemal Bey, gerçekten de Halep’e İttihat ve Terakki Murahhası olarak atanmıştır. Cemal Bey hakkında Ermeni sürgün ve imhalarında oynadığı rol nedeniyle savaştan sonra soruşturma açılmıştır.[10]

Bahaettin Şakir’in mektubunda önemli bir bilgi daha vardır. Şakir, Hükümetin ordu komutanları ve valilere katledip yok etmenin nasıl gerçekleşeceği konusunda gerekli açıklamayı yapacağını söylemektedir. Başbakanlık arşivinde, Şakir’in mektubundan 11 gün sonra Erzurum, Van, Bitlis, Elazığ ve Diyarbakır vilayetlerine çekilen iki ayrı telgrafta bu bilginin gerçeğe tekabül ettiğini gösterir bazı ifadeler yer almaktadır. Telgrafta “Ermeni harekatına ve alınması gereken acil tedbirler hususunda Üçüncü Ordu Kumandanlığına müracaat edilmesi” gerektiği bildirilmektedir.[11]

Orijinal olduğu kuşku götürmez bu mektupların bize gösterdiği gerçek şudur: İttihat ve Terakki Merkez Komitesi Ermenilerin imhasına ilişkin kesin bir karar almıştır ve bu karar 3 Mart 1915 tarihinden önce alınmıştır.

Şakir Merkez Komite toplantısına katıldı mı?

Eğer 3 Mart 1915 öncesi alınmış bir imha kararının olduğu doğru bir bilgi ise, açığa çıkartılması gereken bir husus var. Bahaettin Şakir’in, sözünü ettiği Merkez Komitesi toplantısına katılması imkansızdır. Şakir, 1914 Ağustos’tan başından beri İstanbul’da değildir. Teşkilat-ı Mahsusa eylemlerini koordine etmek üzere Erzurum’a gitmiş ve ama orada da kalmayarak Kafkaslar’daki askeri hareketlerin başında, bölgeyi gezerek görev yapmaktadır.[12] III. Ordu Komutanı Hafız Hakkı Paşa’nın tifüsten ölmesi üzerine ise Erzurum Valisi Tahsin tarafından 14 Şubat tarihinde çok acele Erzurum’a çağırılır.[13] Yani, mektubun yazıldığı 3 Mart 1915 tarihinde Şakir Erzurum’da bulunuyordu.

O halde Şakir’in sözünü ettiği Merkez Komitesi toplantısının telgraf başında gerçekleşmiş olması gerekiyor. İstanbul Merkez Komitesi’nin Erzurum’da bulunan Şakir ile sık sık telgraf başı görüşmeler yaptığına ilişin elimizde yeteri kadar kanıt vardır. Örneğin Talat Paşa, 26 Kasım 1914’de Erzurum’a “mahrem” koduyla çektiği bir telgrafta, “merkez-i umumi ile … muhabere etmek üzere Bahaeddin Şakir Bey’in karargahından Erzurum’a” çağrılmasını istemektedir.[14] Şakir, bu istek üzerine 29 Kasım 1914’de Erzurum’a gelmiş ve “emre hazır” olduğunu bildirmiştir.[15] İmha kararının bu tür görüşmelerin birisinde alınmış olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Naim Efendi’nin hatıratı ve Talat Paşa telgraflarının orijinal olduklarını gösterdiğimde söylediğimi tekrar etmek isterim. Artık 1915’e ait yalan mızrağının çuvala girmesinin imkanı kalmamıştır. Sağcısı, solcusu, milliyetçisi ve liberali ile tüm siyasetin artık yalanların arkasına saklanmaya son vermesi, “evet kardeşim olmuş böyle kötü şeyler bu tarihte” demeye başlaması şart. Tarih hakkında söylenecek söz “evet, olmuş böyle şeyler”, ile başlamak zorunda.

Ve bu böyle başlandığında görülecektir ki, bugün ülkenin sorunlarının en büyük nedeni yalan duvarının arkasına saklanmaktan kaynaklanmaktadır. Ülkenin yarınının aydınlığı geçmişin karanlığının aydınlanmasından geçiyor.

Bahaettin Şakir Ermenilerin imhasında merkezi bir rol oynamıştır

Bahaettin Şakir, Ermeni Soykırımının hem kararının alınmasının hem de uygulanmasının en büyük mimarlarından birisi. Onun, 4 Temmuz 1915 tarihinde, İttihat ve Terakki Elâzığ (Harput) Müfettişi Nazım Bey’e çektiği bir telgrafı vardır. Telgrafın amacı Ermenilerin sürgün ve imhalarını koordine etmektir. Telgrafta Şakir şunları söyler: “Oradan sevk olunan Ermeniler tasfiye olunuyor mu? Nefy ü tagrîb [sürgün edilerek uzaklaştırılmış] olduğunu bildirdiğiniz eşhas-ı muzırra [zararlı unsurlar] imha ediliyor mu yoksa yalnızca sevk ve i’zâm mı [gönderilme] olunuyor muvazzahan [açık olarak] bildiriniz kardeşim.”
Bu telgraf, İstanbul duruşmaları sırasında okundu ve Bahaettin Şakir’in gıyabında idam cezasına çarptırılmasına etkin oldu.

Bahaettin Şakir, Teşkilat-ı Mahsusa Reisi sıfatıyla, bu örgütün eylemlerini organize etmek için Ağustos 1914’te Erzurum’a gitti. Kısa sürede bölgede yaptığı gözlemlere dayanarak Ermenilerin imha edilmesi kanaatine sahip oldu ve değişik tarihlerde İstanbul’a, “kağıt üzerine yazılma imkanı olmayan mütâla’a ve taleplerimi daha faydalı bir biçimde ifade edebilmem… için kesin olarak İstanbul’a gelme ihtiyacı duyuyorum”, biçiminde telgraflar çekti.
Bu yönde çektiği çeşitli telgraflara rağmen, 1914 Aralık ortasından 1915 Şubat ortasına kadar Kafkasya’da, Artvin-Ardahan bölgesinde kaldı ve Teşkilat-ı Mahsusa birlikleri başında çatışmaları doğrudan yönetti. En son Şubat 1915 ortasında Erzurum’a gelen Şakir, burada telgraf başında yaptığı görüşmelerle, yayınladığımız mektuplardan da anlaşıldığı gibi, İstanbul Merkez Komitesini Ermenilerin imhası kararını almaya ikna etmiş gözüküyor.

1915 Martı’nın ikinci yarısında İstanbul’a gelen Şakir, İttihat ve Terakki Merkez Komitesi ile, imha kararının nasıl hayata geçirileceğini tartışmış ve yapılan bir dizi toplantı ile, soykırımın detaylarına ilişkin ek bazı kararlar alınmıştır. En yakın çalışma arkadaşlarından, Arif Cemil’in ifadesiyle, Bahaettin Şakir Nisan başında Erzurum’a geldiğinde, yeni durum tamamıyla belirlenmiş “tehcir kararı” alınmış idi.

Şakir’in önemi ve etkisi sadece Ermenilerin imhasına yönelik İstanbul merkezli bir kararın alınması ile sınırlı değildir. Elimizdeki belgelerden, Aralık 1914 başında, Bahaettin Şakir önderliğinde Teşkilat-ı Mahsusa Merkez Komitesinin Van ve Bitlis yöresindeki belli bir grup Ermeninin imhası kararının aldığını anlıyoruz. Erzurum’da alınan ve İstanbul’a bildirilen kararda aynen şunlar söylenir: “gerek merkezde ve gerek çevre yörelerde ihtilale önderlik edebilecek veyahut İslamlara tasallut edeceklerinden şüphelenilen Ermenilerin şimdiden tutuklanarak İslamlara saldırıları görüldüğü takdirde imha edilmek üzere hemen Bitlis’e sevkleri, [koyular bana aittir]…” Bu belgeye dayanarak, Bitlis ve Van civarındaki şüpheli Ermenilerin imha edilmelerine ilişkin bir kararın Aralık 1914 başında Bahaettin Şakir önderliğinde, Teşkilat-ı Mahsusa Erzurum Merkez Komitesi tarafından alınmış olduğunu söyleyebiliriz.
Özetle söyleyebileceğimiz, Bahaettin Şakir’in rolü anlaşılmadan Ermeni soykırımını anlamak mümkün değildir.

Taner Akçam
(Agos)

Bahattin Şakir, Türk doktor ve siyasetçi.
II. Meşrutiyet döneminde, mebus veya nazır unvanı taşımamış olmakla birlikte, İttihat ve Terakkî’nin Kâtib-i Mes’ullerinden biri olarak devrin önde gelen siyasetçileri arasında yer almıştır. Vikipedi

[1] Andonian, Medz Vocirı, [Büyük Cinayet], (Boston: Bahag Printing House, 1921)., s.116-117.

[2] a.g.e., s. 144-145

[3] Bakınız, Taner Akçam, Killing Orders: Talat Pasha’s Telegrams and Armenian Genocide (Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan, 2018), s. 229-238.

[4] Şinasi Oral, Süreyya Yuca, Ermenilerce Talat Paşa’ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü, (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1983)

[5] a.g.e., s. 34-5; 40-41.

[6] Taner Akçam, Naim Efendi ve Talat Paşa’nın Telgrafları (İstanbul: İletişim yayınları, 2016); Taner Akçam, Killing Orders: Talat Pasha’s Telegrams and the Armenian Genocide.

[7] İmzalar için bakınız: Şurayı Ümmet 30 Ekim 1909, no: 192 ve 30 Aralık 1909, no: 201. Aslında Şurayı Ümmet’deki ve mektuplardaki imzaların aynı olduklarını 1996-7 yıllarında bulmuştum. Fakat Naim-Andonian belgeleri üzerindeki kuşkular nedeniyle bu bilgiyi hiçbir zaman kullanmadım.

[8] Kudret Emiroğlu, Çiğdem Önal Emiroğlu, Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti Paris Merkezi Yazışmaları Kopya Defterleri (1906-1908), (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2017)

[9] Andonian’ın ilgili sözleri için bakınız, Medz Vocirı, s. 146 ve 22. (dikkat Cingöz buraya)

[10] BOA.DH.ŞFR., 98/168, Dahiliye Nezaretinden Konya Vilayetine, 15 Nisan 1919 tarihli şifre tel: “Vilâyet Sıhhiye Müdürü Yunus Vasfi ve Halep İttihat ve Terakki Murahhası Cemal Beyler hakkında orada kaldığı anlaşılan evrak-ı tahkikiye divan-ı harpten talep ediliyor.”

[11] BOA.DH.ŞFR., 51/15, Dahiliye Nazırı Talat’tan Erzurum, Van, Bitlis ve Diyarbakır vilayetlerine 14 Mart 1915 tarihli şifre tel. Aynı telgraf, aynı gün Mamüretülaziz Vilayetine de gönderilecektir, (BOA.DH.ŞFR., 51/17).

[12] Bahaettin Şakir, 22 Ağustos 1915’tarihinde çektiği bir telgrafla, Erzurum’a gelmiş olduğunu bildirir, (BOA.DH.ŞFR., 483/32).

[13] BOA.DH.ŞFR., DH.ŞFR. 461/060, Bahaettin Şakir’den, Dahiliye Nazır’ı Talat’a “bizzat açılacaktır, müstaceldir”, notuyla 13-14 Şubat 1915 tarihli şifre tel.

[14] BOA.DH.ŞFR., DH.ŞFR. 47/187, Dahiliye Nazırı Talat’tan Erzurum Vilayetine 26 Kasım 1914 tarihli şifre tel.

[15] BOA.DH.ŞFR., 451/12, Erzurum Valisi Tahsin’den, Dahiliye Nazırı Talat’a 28/29 Kasım 1914 tarihli şifre tel.

Adam daha da kaybedecek!

Erdoğan bu seçimde devletin tüm olanaklarını oy kazanmak için kullanması bir yana, sandığa da müdahale etmesine rağmen kaybetmiştir. Eşit ve adil bir süreç yaşansaydı, çok daha farklı kaybedecekti. Toplumun tamamı da bu gerçeği bilmektedir. Meşruluk tartışması büyüyecek ve derinleşecektir!

Yerel seçim sonuçları göstermiştir ki Erdoğan’ın stratejisi ve taktiği başarısız olmuştur. Erdoğan tarzı başkanlık sistemi modeli, bir tarafın tek parça (en az yüzde 50) diğer tarafın ise çok parça olduğu bir siyaset düzleminin oturtulmasına bağlıdır.[1] Karşı tarafın birlikte davrandığı “an”larda ise karşılaşmalar yüzde 1-3’lük aralıklarda gidip gelebilmektedir. Referandumda, cumhurbaşkanlığı ve yerel yönetim seçimlerinde (en azından) böyle gerçekleşti.

Erdoğan saflarındaki (masa başı) hesapta, aslında her şey çok kolay gözüküyordu. Yüzde 40-44 aralığındaki AKP, yüzde 7-12 aralığındaki MHP ile ittifak yapacak, böylece yüzde 50 civarını garanti altına alacaktı. Sonuçların daha da garantili olması için karşı tarafın (topyekûn) birlikte davranması da önlenecekti. Kaba işbölümü de buna göre yapılmıştı; Erdoğan asıl olarak AKP-MHP toplamını konsolide edecek (din-millet edebiyatı ve CeHaPe düşmanlığı), Soylu da CHP-İYİ bloğunu HDP’den ayıracaktı (HDP’yi kriminalize ederek). İkisi de beceremedi!

24 Haziran’da AKP-MHP’nin aldığı yüzde 53,66 oy oranı, 31 Mart’ta belediye başkanlıklarında yüzde 51,62’ye geriledi. Asıl önemli veri olan belediye meclislerinde aldıkları oy ise yüzde 48’lere gerilemiştir. HDP’nin her türlü provokasyona rağmen oylarını (neredeyse) batıda bir bütün olarak CHP-İYİ bloğuna aktarmasıyla 24 Haziran’da (toplandığında) yüzde 35,64 olan oy oranı, belediye başkanlıklarında yüzde 37,56’ya, meclis üyeliklerinde ise yüzde 50 civarına çıktı. Yani iki sonuç gerçekleşmiştir; sadece CHP-İYİ ve HDP’nin toplam oyu artmamış, aynı zamanda AKP-MHP oyu da azalmıştır.

Erdoğan’ın kendisini cumhurbaşkanı seçtirdiği 24 Haziran seçimlerinin üzerinden sadece 9 ay geçmiş olmasına rağmen açığa çıkan bu durum hem yeni rejimin meşruluğunu hem de Erdoğan’ın (AKP’nin) meşruluğunu (yani bekasını) sorgulamak/sorgulatmak için yeterli kanıtlar sunuyor.

-Her şeyin ilacı, bütün dertlerin devası denilen “tek adam”a dayalı dönem daha 9 ay geçmesine rağmen oy desteği açısından erimiştir. Üstelik bu erime son beş yılda düzenli bir şekilde gerçekleştiği göz önünde bulundurulursa yeni rejim bunu durduramamış, büyütmüştür.[2]

-Ülkenin, başta İstanbul ve Ankara olmak üzere en büyük şehirleri AKP-MHP’nin yönetemeyeceği yerlere dönüşmüştür. (Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Mersin, Antalya, Hatay, Van, Diyarbakır, Mardin…) Buralar nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu, eğitim oranın en yüksek olduğu, ekonomik faaliyetin de (ve rantın) en yüksek olduğu, toplumsal ve kültürel etkileşimin en geçişken olduğu yerlerdir. Sandık bir göstergeyse(!) bu illerde yaşayanların çoğunluğu AKP-MHP’nin dayattığı rejimi “meşru” görmemektedir.[3]

-Bu seçim devletin tüm olanaklarının oy kazanmak için kullanılması bir yana, sandığa da müdahale edilmesine rağmen (YSK üyelerinin görev sürelerinin uzatılması, AA’nın örgütleyici olarak işlevlendirilmesi gibi) kaybedilmiştir. Eşit bir seçim süreci ve adil bir sayım süreci yaşansaydı, bu fark çok daha fazla olacaktı.[4] Toplumun tamamı da bu gerçeği bilmektedir. -Yazının devamı>>



Sendika.org

Hiçbir korkuya benzemez ‘kaybetme korkusu’

Celal Başlangıç:

En doğrusunu Küba devriminin önderleri söylemiş; ‘Biz kaybedersek kalkar yeniden başlarız. Fakat diktatör kaybederse bu onun sonu olur!’

Psikolojik bir rahatsızlıktır “kaybetme korkusu”.

İnsanların sahip olduklarını kaybetmek istemedikleri zamanlarda yaşanan bir duygudur.

“Kaybetme korkusu” sevdikleri kişileri kaybetmekten, sahip olunan konumu kaybetmeye kadar yaşamın geniş bir alanına yayılabilir.

Bu duygunun aşırıya kaçması durumunda insana hayat zindan olur. İleri hallerinde anksiyete bozukluğu kaçınılmaz bir sonuçtur. Hayatın gerçeklerine uygun olmayan, denetlenemeyen bir endişe duygusu bütün yaşamınızı bir mengene gibi kavrayıp sıkar, insanı teslim alır.

En büyük “kaybetme korkusu”nu da diktatörler yaşar. Çünkü bilir kendinden öncekilerin başına ne geldiğini. Bu yüzden korkusunun çarpanı kaçınılmaz son yaklaştıkça büyür de büyür.

Ne güzel anlatmıştır Nazım Hikmet “Taranta-Babu’ya Sekizinci Mektup”ta diktatörlerin bu korkusunu.

“Mussolini çok konuşuyor Taranta-Babu!
Tek başına
yapayalnız
karanlıklara
bırakılmış bir çocuk gibi
bağıra bağıra”

Tesbitini yaptıktan sonra da teşhisini koymuş.

“Mussolini çok konuşuyor Taranta-Babu
çok korktuğu için
çok konuşuyor!.”

Tek başına, yapayalnız hissederler kendilerini. Geleceklerini karanlık görürler. Onun için hem çok hem de bağıra bağıra konuşurlar.

Bu yüzden hep kitleler önüne müthiş bir öfkeyle çıkarlar. Her sözcüklerinde bir düşmanlık, bir kin, bir nefret çıkar ağızlarından. Aslında düşmanlıkları, kinleri, nefretleri büyük bir endişeyle yaşadıkları “kaybetme korkusu”na dönüktür.

Diktatörlerin “kaybetme korkusu” arttıkça yalnızlıkları da çoğalır. En yakınındakileri bile kendi iktidarlarına tehdit olarak görüp tasfiye ederler. Sonra da “Bu trenden inen bir daha binemez” söylemleri çoğalır. Halbuki eski yol arkadaşları herhangi bir istasyonda inmemiş, hızla giden bir trenden yaka paça atılmışlardır.

“Kaybetme korkusu”ndan tüm çözümleme ve muhakeme güçlerini yitirirler. Korkudan felç olurlar adeta.

Kendi geleceklerinden korkularını halka “beka sorunu” olarak sunup bunu yutturabileceklerini sanırlar. Halk bunu yemedikçe de kızgınlıkları, çılgınlıkları arttıkça artar.

“Kaybetme korkusu” tüm diktatörlerin baskısının ardındaki itici güçtür. Korktukça daha çok tehdite, baskıya, şantaja yönelirler.

En çok korktukları siyasi rakiplerini cezaevine atarlar. Geri kalanları da sürekli hapse atma, hatta “ipe gönderme” tehdidi altında tutarlar.

“Kaybetme korkusu” yaşayan diktatörler “sevgide ortaklık”tan çok insanları “ortak nefret”te buluşturmanın kolaycılığına kaçarlar. Onun için kendilerinden olmayan herkesi “terörist” ilan ederler. Kendi ülkelerinin içinde insanları “vatan haini”, binlerce kilometre uzaklıktakileri de “din düşmanı” ilan edip kendilerine hayali hasımlar yaratırlar.

Diktatörler, herkesin kendilerine biat eden “tek tip” insan olmasını isterler.

“Çok”un farklılığından, renkliliğinden, çeşitliliğinden aşırı derecede ürkerler.

Kendi “tek adam”lıklarını gizlemek için de meydan meydan dolaşarak “tek bayrak, tek vatan, tek millet, tek devlet” diye Rabia çıkartırlar.

“Kaybetme korkusu” yaşayan diktatörler yalan söylerler. Bir gün söylediklerinin ertesi gün tam tersini söyleyebilirler. Hatta aynı konuşmanın başında söylediğinin tam tersini dile getirerek bitirebilirler konuşmalarını.

Bir gün “Ayasofya’nın cami olmasını isteyeceğinize önce yanındaki Sultan Ahmet’i doldurun” diyebilir, ertesi gün “Ayasofya’yı cami yapacağız” diyebilir kaybetme korkusundaki diktatörler.

“Bizim buğday ithal ettiğimiz yalanını söylüyorlar” diye başladığı konuşmasını “Evet, yüklü miktarda buğday ithal ediyoruz” diye bitirebilir.

“Kaybetme korkusu” yaşayan diktatörler asla özür dilemezler. Çünkü her şeyi vatan, millet için yapmışlardır ve asla hiç hataları olmamıştır. En fazlasından mütevazılıklarını “Aldatıldık” diyerek gösterirler ve asla kendilerinden başkasının aldatılmasına izin vermezler ve en ağır biçimde cezalandırırlar.

“Kaybetme korkusu” yaşayan diktatörlerin eleştiriye tahammülsüzlükleri sonları yaklaştıkça tavan yapar. En ufak bir eleştiriyi bile mutlak güçlerine yönelik saldırı olarak görürler. Bu yüzden ele geçirilmedik medya bırakmazlar ki en ufak bir çatlak ses çıkmasın.

Ama yine de ele geçirdikleri medya bile kendisini ziyaret eden rakip partinin belediye başkan adayının haberini verirken “tarifeli uçakla İstanbul’a döndü” diye bir cümle kurarsa kendi uçak saltanatlarından kuşku duyup “Ne demek istiyorsunuz, sayın başkanın özel uçakla gittiğini mi ima etmek istiyorsunuz” diye azarlanırlar. Hatta ortak oldukları bir haber kuruluşu İspanya Kralı’nın yolsuzluk yapan damadıyla ilgili bir haber verince o televizyon kanalının paydaşlığını bırakıp ülkedeki bütün dijital platformlardan attırabilir “kaybetme korkusu” yaşayan diktatörler.

Bunlar hem gülmezler hem de mizaha asla tahammül edemezler. Hatta ülkedeki mizah duygusunu yok ederler. Karikatüristlerin çizgilerinden bile kendi iktidarlarına yönelik bir tehdit çıkartırlar. Ele geçirdikleri yargının yoluyla hapishane hapishane süründürürler mizahçıları.

Gerçeği arayan, soran, sorgulayan, kamu adına iktidarı denetleme görevi üstlenen gazeteciler de, akademisyenler de, doktorlar da, hukukçular da nasibini alır bu diktatörlerin yaşadığı “kaybetme korkusu”ndan.

İktidarının ömrünü uzatmak için ülkenin bütün aydınlarını, mutlak erklerine itiraz eden yurttaşlarını; bütün soran, sorgulayan, eleştiren insanlarını uydurma mahkemelerinde sanık, cezaevinde tutsak yapar “kaybetme korkusu” yaşayan diktatörler.

Haksız da değiller elbette bu “kaybetme korkusu”nu yaşamakta. Çünkü kaybeden diktatörlerin sonunu biliyorlar. Almanya’dan, İtalya’dan, Japonya’dan, Arjantin’den, Şili’den Afrika kıtasındaki bütün ülkelere kadar elbette biliyorlar kaybeden diktatörlerin başlarına gelenleri; kimi intihar etti, kimi linç edildi, kimi bacağından asıldı, kimi cezaevinde, kimi sürgünde öldü.

En doğrusunu Küba devriminin önderleri söylemiş:

“Biz kaybedersek kalkar yeniden başlarız. Fakat diktatör kaybederse bu onun sonu olur!”


Artı Gerçek