Translate

21 Şubat 2018 Çarşamba

İnsan Olmak

Engin Gençtan: İnsan, varolduğu günden bu yana sürekli olarak, içinde yaşadığı dünyayı ve evreni tanımaya ve anlamaya çalışmış, ancak bu çabası içinde en az tanıyabildiği varlık yine kendisi olmuştur. En gelişmiş canlı olan insanın yine insan tarafından incelenmiş olması bunun başlıca nedeni olsa gerek. Üstelik konu insan davranışları olduğunda, yansız bir değerlendirme yapabilmek daha da güç. Davranışlarımızın gerisindeki dinamik mekanizmaları açıklamaya çalışan araştırmacıların yaşamlarını ve yapıtlarını karşılaştırarak incelediğimizde, kendi kişilik özelliklerinin geliştirdikleri kuramlara yansımış olduğunu açık bir biçimde görebiliriz. Örneğin Freud’un, insanı saldırgan ve yıkıcı bir varlık olarak tanımlaması ile onun pek de esnek olmayan ve karamsar kişiliği arasındaki paralellik birçok eleştirmenin gözünden kaçmamıştır.
Aslında, normaldışı davranışlar tarihin her döneminde insanın ilgi konusu olmuştur, ama ortalama insanın davranışlarına yirminci yüzyıla gelene kadar hemen hemen hiç ilgi duyulmamıştır. Yüzyılın başlarında psikanalizin getirdiği yeni bakış açısı, normaldışı davranışların, aslında, olağan davranışların abartılmış biçimleri olduğunun anlaşılabilmesini sağlamıştır. Böylece, özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, insanın günlük yaşamındaki davranışları da giderek artan ilgi konusu olmuştur.
Ne var ki, bu gelişmelere karşın, insanları normal ya da normal olmayanlar diye iki gruba ayırma eğilimi günümüzde de süregelen bir yanılgıdır. Oysa, davranışbilimciler normalliğin tanımı üzerinde bir görüş birliğine henüz varabilmiş değiller. Geçmiş yüzyıllarda, bir insanda önemli sayılabilecek oranda normaldışı davranışların görülmemesi normallik olarak kabul edilirdi. Buna karşılık 1937 yılında Freud, normallik diye bir şey olmadığı görüşünü savunmuş, böyle bir durumu tanımlamaya çalışmanın gerçekleşmesi olanaksız ve hayal ürünü bir amaç olduğunu söylemişti. Günümüz araştırmacıları ise Freud’ dan farklı düşünmekte ve özellikle son yirmi yıl içinde bu konuda ciddi çalışmalar yapmaktadırlar.
Yirminci yüzyılın ilk yarısında, toplum normlarına uyma oranının normalliği, bu kurallardan sapma oranının ise normaldışını belirlediği görüşü oldukça egemendi. Ancak İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, toplumların da bazen hasta olabileceğinin fark edilmesi üzerine bu görüş geçerliğini önemli ölçüde yitirmiştir. Hasta toplum, bünyesindeki normal bir davranışı normaldışı olarak yorumlayabilen toplumdur. Belirli bir oranda toplum kurallarına uyma, toplu halde yaşamak için gereklidir ve bunun karşıtı tutumlar bireyin kendisi için de zararlı olabilir. Ancak, normalliğin temel ölçütlerinden biri, kişinin kendisini iyi hissedebilmesidir. Bu ise yalnızca yaşamın sürdürülmesini değil, insanın dünya içinde kendine özgü bir yer edinebilmesini ve yaşamından doyum sağlayabilmesini de içerir. Buna karşılık, yalnızca toplumun onayına yönelik davranışlar kişiliğin ortadan silinmesine neden olabilir.
Yakın geçmişe kadar en çok yandaş toplayan görüşlerden birine göre, kendisine ve topluma orta derecede uyum sağlayabilen ve çoğunluğu oluşturan grup normal sayılır; iki uçtakiler olağandışı durumlar olarak değerlendirilir. Bir başka deyişle, kimse siyah ya da beyaz olarak nitelendirilemez. Aslında hepimiz grinin tonlarıyız. Kimimiz daha koyu, kimimiz daha açık. Beyaza çok yakın bir tonu tutturabilenlerin azınlıkta olduğunu biliyoruz. Ama bu insanların gerçek oranını kestirebilmek oldukça güç. Çünkü onlar yaşama doğrudan katıldıklarından mutlu olup olmadıklarından söz etmezler bile. Buna karşılık bazıları yaşayarak mutluluğa ulaşmaya çalışacakları yerde, mutlu olabilmek için kendi dışlarında “bir şey olmasını” bekler, ya da nasıl mutlu olunabileceği konusunda sonu gelmez tartışmalar sürdürürler.
Günümüzde giderek artan sayıda yandaş toplayan bir yaklaşıma göre ise, normallik bir süreçtir ve normal davranış, birbiriyle etkileşim durumunda olan sistemlerin ortak bir ürünüdür. Bir diğer deyişle normallik, herhangi bir andaki durumu tanımlamak yerine, organizmada gözlemlenen değişiklikleri ya da süreçleri vurgular. İnsanı genel sistemler kuramına göre ele alan bu yaklaşıma göre, bir sistem olarak normallik, canlı bir sistemin, biyolojik, psikolojik ve sosyolojik değişkenlerin katkısıyla ve zamanın sürekliliği içerisinde işlevlerini sürdürebilmesini tanımlar. Bu değişkenlerin sistemle nasıl bütünleştiği ve her bir değişkenin sistemin bütünlüğü içindeki yeri, gelecekte yapılacak araştırmalarla aydınlatılabilecektir.
Normallik kavramını bir süreç olarak ele aldığımızda, konuya ilişkin bir diğer boyutun da tartışılması gerekir. Bu da normalliğin, uyum, yeterlik ve zorlanmalarla baş edebilme gibi kavramlarla olan yakın ilişkisidir. Ne var ki, normallik gibi bu kavramlar da belirli bir kuram üzerine oturtulmamıştır. Bu nedenle, bir bireyin ya da bir grubun çoğunluğunun gelecekte nasıl davranacağını kestirebilme konusunda başarılı sonuçlar henüz sağlanamamıştır.

Prof Dr. Engin Gençtan


19 Şubat 2018 Pazartesi

Karga

'Bekir Coşkun' -

Bekir Coşkun - 10.07.2007
Hürriyet


7 Şubat 2018 Çarşamba

Kitty Genovese Sendromu


SEYİRCİ KALMANIN ANATOMİSİ


1964 yılında NewYork da akşam üstü Kity Genovese isimli bir kadın çok da ıssız olmayan bir caddede cinayete kurban gider. Bu olayda ilginç olan şudur. Kadına saldıran şahıs dakikalarca kadına tecavüz etmeye çalışır başaramayınca darp eder öldürmeye çalışır. Kadını yaralı halde bırakır. Bir süre sonra tekrar gelir ve kadını öldürür. Bu acı korkunç süre bir saattir ve bir saat boyunca zavallı kadın çığlıklar atar yardım ister. Polis olay yerine gelir ancak resmi ihbar olaydan tam bir saat sonra yapıldığından geç gelmiştir, çevreyi inceler. Kadının öldürüldüğü bölgede olayı kimsenin duymaması imkansızdır. Çevre evleri incelediklerinde olayı 37 mahalle sakininin gördüğünü hatta bir kısmının sonuna kadar pencereden izlediğini ancak hiç biri ne olaya müdahale ettmiş ne de polis çağırmıştır. Bu olay sonrası bir polis şefi gazeteci arkadaşı ile konuşurken durumu anlatır. Gazetecinin ilgisini çeker ve bunu haber yapar. Haber sonrası Amerika da büyük infial olur.
Psikologlar, psikiyatrisler, sosyologlar incelemeye başladığında şu durum ortaya çıkar.
Olaya tanık kişilerin hepsi bir başkası mutlaka polise haber verir veya müdahale eder diye duyarsız kalmıştır.
Kadın bu nedenle kalabalığın ortasında öldürülmüştür.
Bu sosyal davranışa katledilen kadının adı ile kity Genovese sendromu adı verilir.
Evet Sosyal Psikolojide biz bu ve benzeri durumlara kity Genovese sendromu diyoruz.
Yaşananlara duyarsızlıktan çok başkasına yükleme, bekleme, sosyal kaytarma
Birisi çözer
Birisi yardımcı olur işimize bakalım
Biri mutlaka görmüştür
Biri mutlaka dilekçe verir
Düşünceleri ile sorun, problem ve sıkıntıları başkasına atmak.
Sonuç mu?
Etkisiz güçsüz, zayıf hatta sıfır tepkiye neden olur.
Toplumsal refleks azalır ve zorba istediğini yapar.
(Anonim)


27 Ocak 2018 Cumartesi

Recep (Peker) Bey’in İnkılâp Dersleri: Kemalizm ve Korporatizm Meselesi

'Burak Özçetin'

Kemalizmin önde gelen ideologlarından ve aksiyon adamlarından Recep Peker’in İnkılâp Dersleri adlı eserindeki düşüncelerine kısaca göz atmak hem Kemalizmi daha iyi anlamamızı sağlayacak hem de ‘sol-Kemalizm’, ‘ulusal-sol’, ‘nasyonal sosyalizm’ ve benzeri kavramlar çerçevesinde dönen tartışmalara biraz da olsa ışık tutacaktır kanısındayım.

Ayrıca Recep Peker’e bakmak, günümüzde sosyalist solun liberalizme karşı giriştiği ‘cihatta’ liberalizmin her türlü eleştirisinin makbul olmadığını hatırlatacaktır bizlere: liberalizmin şuurlu bir sosyalist eleştirisi ile korporatist eleştirisi arasına önemli bir çizgi çekilmesinin şart olduğunu.

Adettendir, çok kısa bir bilgilendirme ile başlayalım. Recep Peker 1889’da doğar, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nda çeşitli cephelerde savaşır. 1920’de TBMM Katib-i Umumisi seçilir ve üç yıl sonra Kütahya Milletvekili olur. 1923 yılında Halk Fırkası Genel Sekreterliğine getirilir. 1928’de Cumhuriyet Halk Fırkası Meclis Grubu Başkan Vekilliği’ne getirilir. Mayıs 1931’de toplanan CHPnin üçüncü Kurultayı’nda genel sekreterliğe yeniden seçilir. Böylece Genel Başkanlık Kurulu’nun Atatürk ve İnönü ile birlikte üçüncü adamı olur.
Bu görevi sırasında tek parti yönetiminin güçlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. 17 Ağustos 1942'de I. Saraçoğlu Hükümetinde Dâhiliye Vekili olur. II. Saraçoğlu Hükümetinde de bu görevini korumuştur. 7 Ağustos 1946'da çok partili dönemin ilk hükümetini kurmuştur.
10 Eylül 1947 tarihinde I. Saka Hükümetinin kurulmasıyla Başbakanlık görevi sona erer. Çok partili dönemde de CHP içerisinde tekparti zihniyetinin yılmaz savunucusu olan Recep Peker, parti içi mücadeleden mağlup ayrılarak 1 Nisan 1950'de İstanbul'da ölür.

Recep Peker genelde çeperde, uç bir karakter olarak mimlenir. Bu genel anlatıya göre aşırı görüşleri sağduyulu Kemalist kadrolarca dengelenmiştir. Mussolini İtalya’sından fazlasıyla esinlenen siyasal projesi ise yine aynı kadrolarca engellenmiştir. Tek parti döneminin aşırılıkları sıklıkla Peker’in omuzlarına yüklenir. Lakin yukarıdaki paragraftaki çok kısa –ve daha birçok görevin/unvanın atlandığı– biyografi, kıyıda köşede kalmış bir marjinalin hayatını anlatmıyor olsa gerek. Recep Peker, Kemalizmin kendini bir ideoloji olarak inşa etme çabası içerisinde olduğu bir dönemde (evet! Kemalizm bir ideolojidir!) merkezi bir konum işgal etmiştir. Atatürk’ün de içerisinde bulunduğu üst düzey Kemalist bürokrat ve düşünce insanının Recep Peker tarafından dillendirilen görüşleri paylaştığı görülmektedir.

İnkılâp Dersleri
İnkılâp Dersleri, Recep Peker’in Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri sıfatı ile 1934–1935 eğitim döneminde Ankara Hukuk Fakültesi ve İstanbul Üniversitesi’nde gençlere Türk İnkılâbını anlatmak ve inkılâbın “inanç istikametini aşılamak” üzere verdiği derslerin derlenmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. İnkılâp Dersleri Kemalist ideolojinin, diğer konuların yanında, birey-devlet-toplum üçlüsüne yaklaşımının en açık ve etkili şekilde ifade edildiği çalışmalardan biridir. Suna Kili’nin ifadesi ile İnkılâp Dersleri, “özellikle CHP’nin o yıllarda altı ilkeye bakışını yansıtması bakımından önemlidir.”

Biz Bize Benzeriz!
Bir ulus ifade eden her kalabalığın bir fikri sabiti olmalıdır,” (sf. 14) diyen Recep Peker, İnkılâp Dersleri boyunca bu ‘fikri sabit’i tanımlar, açar ve derinleştirir. İnkılâp Dersleri bir yandan CHP’nin altı ilkeye bakışını yansıtırken, diğer yandan geçmiş dönemin bir muhasebesini ve reddiyesini sunmaktadır. Temel iddia Kemalist devrimin o güne değin tarihte eşi benzeri görülmemiş bir olay olduğudur.
“Kendimizi düşününce, bizim, bizde doğan ve bizde olan yaşama ve siyasal yollarımız vardır,” (sf. 53) demektedir Recep Peker.
Bu eşsizlik ve karşılaştırılamazlık hali Atatürk’te ifadesini şu şekilde bulur: “Demokrasiye benzemiyormuş, sosyalizme benzemiyormuş, hiçbir şeye benzemiyormuş! Efendiler, biz benzememekle ve benzetmemekle iftihar etmeliyiz! Çünkü biz bize benziyoruz Efendiler!”

Kemalizm, Liberalizm ve Sosyalizm
Recep Peker bir tefessüh (çürüme) haline karşılık gelen liberal ve sosyalist ekonomik ve siyasal düzenlerin eleştirisine odaklanmıştır. “Sınıf inkılâbı” ile “halk/hürriyet inkılâbı” arasında ayrıma giden Peker hürriyet inkılâbını “insanlığın karanlık devirlerden aydınlık devre çıkışı esnasında halkın, kendilerini idare edenlere ve bu idareyi suiistimal edenlere karşı ayaklanışı” olarak tanımlar (25). Peker hürriyet inkılâbının insanlık için ileri bir adım olduğunu, fakat talihsiz bir şekilde “hürriyet inkılâbının getirdiği semerelerde birtakım arızalar, hastalıklar yüz göstermeye başladığını” belirtir (26). Peker’e göre ‘hürriyet inkılâbı’nın bu denli hastalıklı bir şeye dönüşmesinin ardında yatan temel neden de inkılâbın ‘liberalizm’ ve ‘liberte’ gibi mefhumlarla ifade edilmeye başlanmasıdır.

1935 yılı Cumhuriyet Halk Partisi Büyük Kurultayı öncesinde yaptığı program açıklamasında Genel Sekreter Recep Peker, CHP’nin, “amme haklarında anarşiyi besleyen, ekonomide ulusal çalışmayı yıpratan ve ulus yığınını istismar eden liberalizme karşı” cephesini daha da sıklaştırdığını belirtmektedir. Bu çerçevede “haklarda hürriyetin sınırını(n) devlet varlığının otorite sınırı içine alındığı” bir toplumsal düzen “her yerde son nefesini vermekte olan liberal devlet tipi”ne alternatif olarak önerilmektedir (1935: 3-4).

Liberal siyasal ve ekonomik düzen, barındırdığı hastalıklı yanlara ek olarak, sınıf temelli örgütlenmelere ve nihayetinde sınıf inkılâbına yol açması bakımından da eleştirilmektedir. 3 Halk inkılâbının ardından muhtelif partilerden kurulu parlamento hayatının doğuşu, politikayı yeni oluşan bir profesyonel zümrenin elinde bir iktidar savaşı ve didişme alanına çevirmiş ve böylelikle parlamentarizm sınıf kavgalarının, sınıf inkılâbının ve daha sonra demokrasiyi düşman sayan otorite devletlerinin yeniden vücut bulmasına sebebiyet vermiştir (27).
Peker’e göre sosyalizmin genişlemesinin ardında üç önemli dinamik vardır: Birincisi, demokrasi ve liberal parlamentarizmin sunduğu olanaklar ve yaratılan hürriyet havasıdır; ikincisi ise ekonomik liberalizmin yaşattığı fenalıkların giderilememiş olmasıdır ve son olarak da sosyalist ideolojinin taşıyıcılarının temelde işçiler olması, doğalarının ve toplumsal koşullarının sosyalizmi benimsemelerine yardımcı olmasıdır (41-2).


Peker-Kemalizm-Korporatizm
Gerek liberalizmi gerekse sınıf inkılâbını dışlayan Peker, Kemalist inkılâbın dayandığı temel prensipleri açmaya başlar. Peker’e göre bir devlet yaşadığı devir ne olursa olsun “iç varlığında birlik olmayınca muvaffak olamaz” (48).
Peker’in “iç varlıkta birliği” tanımlarken çizdiği çerçeve Kemalist yönetici kadroların birey sorununa nasıl yaklaştıklarını ortaya sermesi açısından önemlidir. Peker için “insanlar, tek tek bakıldığı zaman değerleri sıfırdır” (sf. 48-49); yani ancak ve ancak homojen bir kütle olarak “ulus” içerisinde bir mana ve değer kazanacaklardır.

“İç varlıkta birliği” sağlamış bir model olarak Mussolini İtalyası Recep Peker’in derslerinde yer bulmaktadır. Peker’in anlatımıyla, sosyal düşünceleri ilk başlarda sosyalist “kokan” Mussolini “komünizm ağacının yeşermekte” olduğu İtalya’da vaziyete hakim olup “sınıf mücadelesine tamamen zıt ve memleketin türlü sınıfları arasında uygunluk, uyum –ahenk– getiren siyasal ve sosyal bir ekol” koymuştur (50, abç.). Almanya ise Nasyonal Sosyalist Parti’nin iktidara gelişi, “parlamentarizmin yarattığı tahribata” dur demesi açısından övülmektedir (52).

Peker’in metinlerinde son derece ‘hacimli’ bir liberalizm eleştirisi bulunmaktadır. Fakat liberalizm eleştirisi sınıf temelli siyasal örgütlenmelere karşı duyulan tiksinti ile yan yana ilerlemektedir. Recep Peker’in vardığı nokta ise sınıfların ve sınıfsal çatışmaların reddine ve organizmacı bir toplumsal tahayyüle dayanan, tek-parti ve şef (ve şefin kurmayları) etrafında örgütlenmiş bir millet arzusunu yansıtan, kökenlerini Ziya Gökalp’in felsefesinde bulabileceğimiz (yer yer totaliter unsurları içinde barındıran) solidarist korporatizmdir.

Söz konusu olan Kemalizm ve Korporatizm olduğunda Taha Parla’nın "Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye'de Korporatizm’i (İletişim Yayınları)" vazgeçilmez bir başyapıt olarak mutlaka ele alınmalıdır. Aynı yazar tarafından kaleme alınan "Türkiye'de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları (İletişim Yayınları)" serisi ise yine Kemalizmi anlamak açısından çok önemlidir.

Parla, korporatizmi; “toplumu, birbirine karşılıklı bağımlı ve işlevsel bakımdan birbirini tamamlayan parçalardan oluşan, organik ve kendi içinde uyumlu bir bütün olarak gören” (sf. 93) bir ideoloji olarak tanımlar. Bu bütünün kurucu öğeleri meslek grupları ve bu gruplar tarafından oluşturulan birliklerdir.

Korporatizm liberalizm bahis olunduğunda bireyin temel alınmasını; Marksizme karşı olarak da sınıf ve sınıflar arasında çelişkili bir ilişkinin varlığı düşüncesini hedef alır. Siyasal düşüncenin bu iki kanadı da birlik, uyum ve ahenk fikirlerinin altını oymaktadır.
Kemalizm’in altı okundan biri olan Halkçılık ise –bırakın sol bir içerik taşımayı– bu solidarist-korporatist tahayyülün Kemalizme tercümesi olarak ele alınmalıdır.

Kökenleri itibariyle halkçılığın gelişiminde belirleyici olan dayanışmacılık, kapitalist gelişmenin yarattığı eşitsiz ve antagonistik toplumsal ilişkilere çatışmacı (Marksist) cevaba alternatif bir çözüm arayışından doğmuştu. İlhan Tekeli’nin tabiriyle dayanışmacılar, “girişim özgürlüğüne ve özel mülkiyet kurumuna dokunmadan, ekonomide devlet müdahaleleriyle, toplumsal içerikli yasalarla, kooperatifçilikle ve karşılıklı yardımlaşma örgütleriyle toplumsal adaletsizlikleri azaltabileceklerine inanıyorlardı.” Bu fikir Türkiye topraklarındaki en sarih ifadesini Ziya Gökalp’in çalışmalarında bulacak ve Gökalp'çi izlek başta Mustafa Kemal ve Peker olmak üzere Kemalist kadrolarca takip edilecektir.


Kemalizm anti-kapitalist bir ideoloji midir?
Konumuz açısından önemli noktalardan biri de korporatist tahayyül ile kapitalizm arasındaki ilişkidir. Özelde Recep Peker’in genelde Kemalizm’in kapitalizm ile söylemde kurduğu karşıtlık bazı yorumcuların Kemalizm’in içinde anti-kapitalist –ve hatta bazı yorumlara göre sol/sosyalist– nüveler barındırdığı sonucuna varmasına sebep olmuştur.

Peker’i takip edersek gerçekten de Kemalizmin kapitalizme karşı “eleştirel” bir mesafede durduğunu iddia etmek mümkündür. Recep Peker’e göre ‘hürriyet inkılâbı’nın verdiği neticeler arasında en sakıncalıları ekonomik liberalizm ve ticaret serbestliğidir.
Başlangıçtaki idealist insanların inkılâptaki rolü azaldıkça, özgürlük şiarı ile yola çıkmış olan liberalizm bir ekonomik tahakküm aracı haline dönüşmüştür (sf. 26-7).

Fakat Kemalizm’in kapitalizm ve liberalizmle girdiği bu sürtüşmenin temelinde sömürü ve tahakküm ilişkilerinin sol/sosyalist bir eleştirisinden çok, kapitalizmin ve liberalizmin içinde barındırdığı çatışma potansiyeline, özellikle sınıflaşma ve bireyleşme olgusuna karşı duruş yatar. Recep Peker tüm konuşmalarında ve yazılarında liberalizme olduğu kadar (ve hatta ona olduğundan da çok) komünizme ve “sol cereyanlara” karşı da düşmanca bir tutum içerisindedir.

Her ne kadar kapitalizmin getirdiği dönüşümlere karşı tepkisel bir hareket olsa da, korporatizm “özel mülkiyet ve girişimin önceliği ilkesine dayanan kapitalist üretim tarzının egemen olduğu bir toplumu varsayan bir düşünce sistemi ve bir dizi kuruma işaret eder.” (T. Parla) Korporatizmin her türünün kapitalizmle girdiği bu çelişkili görülen ilişki anlaşılmadan solidarizmin her iki alt türünün de anlaşılması mümkün olamayacaktır.

Korporatizm kapitalizmin yarattığı bireyselleşme olgusuna olduğu kadar sosyalizme ve sınıf mücadelesi şiarına dayanan Marksizm’e ve sosyalist düzen projesine de düşmandır.

Korporatizm anti-Marksist ve anti-liberaldir; fakat anti-kapitalist değildir.
Taha Parla korporatizmin “genel, total sermaye anlamında kapitalizmin uzun vadeli var oluşunu öne çıkarmakla; ancak bireysel, özel sermayelerin kısa vadeli dar çıkarlarına meşruiyet sağlayabilen liberal mantığa kıyasla, kapitalist topluma daha yüksek bir rasyonalite kazandırdığı iddiasında” olduğunu belirtmektedir. Bu açıdan bakıldığında her ne kadar kapitalizm ve sosyalizm arasında bir “üçüncü yol” olma iddiasında da olsa, korporatizm kapitalist ekonomik ve sosyal ilişkilerin bir “türevi” olarak ele alınabilir. Bu çerçeve dâhilinde Kemalizm’in anti-kapitalist/devletçi retoriğinin sol düşünce ile alakalandırılmasının ve Kemalist ekonomik kalkınma projesinin kapitalizmle sosyalizm arasında bir “üçüncü yol” olarak adlandırılmasının temelsiz olduğu görülecektir.

Değerlendirme
Recep Peker’in İnkılâp Dersleri ve diğer külliyatından hareketle Kemalizmin ideolojik harcı ile ilgili şu noktalara değinebiliriz. Birincisi, Kemalizm bir ideolojidir ve erken Cumhuriyet dönemine ve Kemalizme dair yapılacak bir tartışmada bu noktanın kesinlikle akıldan çıkarılmaması gerekir.

İkinci olarak Kemalizm, her ne kadar kendisini döneminin önde gelen ideolojik akımlarından soyutlama çabasında olsa –ve hiç kimseye ve hiç bir akıma öykünmeyen tamamıyla özgün bir öğreti olduğunu iddia etse de– genel hatlarıyla korporatizmin solidarist alt türüyle çakışan bir ideolojik örüntüye sahiptir. En net ve kapsamlı ifadesini Kemalizmin altı okundan biri olan halkçılık ilkesinde bulan bu ideolojik örüntü organik ve homojen bir bütün olarak toplum ve bu bütün içerisinde eriyen birey fikriyatını hareket noktası olarak ele alır. Bu açıdan hem liberal bireyciliğe hem de sınıf fikrine karşıdır.

Bir başka nokta ise bu anti-liberal duruşun zorunlu olarak anti-kapitalist bir muhtevaya sahip olması gerekmediğidir. Retorikte anti-kapitalist tonlar taşımakla birlikte Kemalizmin milyonerler ve hatta milyarderler yaratma hülyasının erken Cumhuriyet yılları boyunca terk edilmediğini hatırlamak yeterli olacaktır.

Son olarak, bahsi geçen korporatist tahayyülün sadece Kemalizme musallat olduğunu düşünmek; korporatist Kemalistlerin karşısına “demokrat” merkez-sağ siyaseti (ya da şimdilerde İslamcı siyaseti) konumlandırmak mevcut haliyle memleket liberalizminin en gözde fantezisi olmaktan öteye geçemez. Çok partili hayata geçişle birlikte tüm varyasyonlarıyla Türkiye sağ(lar)ının seyrine bakıldığında korporatizm hayaleti ile karşılaşacağızdır.

"Birgün Kitap, 9 Ekim 2010
Burak Özçetin

ilgili konu:Korporatizm - Murat Belge

18 Ocak 2018 Perşembe

Devlet benim, halk da benim halkım...

`Jan Werner Müller` Popülist iktidarların üç özelliğini saptıyor Müller: "Devlet aygıtını gasp ederler, yolsuzluk ve kayırmacılık yaparlar, sivil toplumun bastırılması için çaba harcarlar." 
Tabii diğer otoriter yönetimler de bunları yapar. Popülistlerin farkı ise tüm bunları, kendilerinin halkın ‘gerçek’ temsilcileri olduğunu iddia ederek yapmaları. Dolayısıyla, aslında her ne yapılıyorsa, halkın iradesi ile yapılıyor.

Uzun süredir, özellikle Batı ülkelerinde sağcı ve hatta ziyadesiyle ırkçı söylemi benimseyip harlayan siyasetçilerin yükselmeye başlamasıyla birlikte en sık sarf edilen kavramlardan biri, ‘popülizm’ oldu. Farklı ideoloji mensuplarınca, birbirinden ayrı siyaset yapma biçimlerini tanımlamak için kullanılabiliyor. ‘Halkın hoşuna giden ve lehine olan işler yapmak’ tarafından bakıp olumlu anlam atfedenler olduğu gibi, yozlaşmayı ve milliyetçiliğin çeşitli hâllerini anlatmak için başvuranlar da var. Büyük ölçüde iki bloklu dünyanın sona ermesinden sonra, o dünyanın alışıldık yapılarının, kurumlarının çözülmeye ve sağ-sol ayrımlarının bulanıklaşmaya başlamasıyla birlikte, yeni olanı ‘anlamlandırma’ çabasının sonucu olarak ‘gereksinim’ duyulan bir kavram haline gelmiş durumda.


Hakikaten, ne demektir günümüz popülizmi? Hangi coğrafyada, ne anlama gelir? Popülist siyasetçiler olarak tanımlananların hepsi aynı yolun yolcusu mu? Her biri aynı yöntemi mi uyguluyor? Popülistlerin varmaya çalıştığı yer aynı mı? ‘Popülist liderler’ ana başlığı, tümünü kavramak için yeterli mi? Şöyle bir bakalım popülist olarak adlandırılan siyasetçilerin ülkelerine. Chavez ne yapmaya çalışmıştı ve kime karşı? Macaristan’da Orban, otoriter siyasetini hangi ilkeler üzerine kurdu, anayasadan anladığı neydi? Yapay zekâ üzerine çalışmaların son sürat devam ettiği, bir süre sonra adalet hizmetlerinde robotların kullanılabileceği ABD’de, kaba saba bir ırkçı olan Trump nasıl ve hangi söylemle seçim kazandı? ‘Kültür ve estetik’ sözcüklerinin ilk çağrıştırdığı ülkeler olan Fransa ve İtalya’da, Le Pen ve Berlusconi gibi figürler hangi dinamikler sayesinde güçlenebildi? İyi kötü demokratik teamülleri oluşturabilmiş ve yüz küsur yıllık anayasa geleneği olan Türkiye’de, AKP iktidarı nasıl olup tüm anayasal teamülleri yerle bir edebildi?

İşte bu sorular üzerinde düşünebilmek için gerek duyduğumuz kavramlardan biri popülizm ve bugün önereceğim kitap “Popülizm Nedir?” başlığını taşıyor. Viyana’da verilmiş bir seminerler dizisi sonunda ortaya çıkan eserin yazarı, Almanya doğumu Jan-Werner Müller. Halihazırda Princeton Üniversitesi’nde siyaset teorisi/düşünce tarihi dersleri veriyor. İletişim’den 2017’de yayımlandı ve çevirmen, kendisi de bir akademisyen olan, Onur Yıldız.
Müller, yukarıdaki soruları ve daha fazlasını soruyor eserinde ve kestirme yanıtlara varmak yerine kendi yanıtlarına yine kendisi itiraz ederek, farklı bir yerden de bakmayı denerek yanıt arıyor. Kitap daha başlarken, ilk sayfasından Bertolt Brecht’e selam gönderiyor: “Tüm yetki halktan gelir. Fakat nereye gider?” Yönetim denilen mekanizma, büyük ölçüde bu saptama ve sorunun sorgulanmasıyla anlaşılabilir kuşkusuz ve yüzlerce yıldır farklı kavram setleriyle yapılmaya çalışılan da bu. Yetkiyi veren halk, nasıl bir bileşimdir? Verdiği varsayılan yetki, nereye gider, kimlere? Nasıl kullanılır?
Hep aynı şeyi düşünüp sorgulamak gerekiyor: Bir halkız! Doğru da, bir örnek değiliz. Örneğin Türkiye’de yaşayan milyonlarca insan bir halkı oluşturuyor ya da daha kapsayıcı ve soyut olarak, ulusu. Buna mukabil, hem ‘halklar’ ifadesi kullanılıyor hem de bir ‘halka’ dahil olduğunu düşünenler arasında da başta sınıfsal olmak üzere belirgin ayrımlar var. Kaynaşmış bir kitleden değil, tüm farklılıklarıyla bir arada yaşayan bireylerden söz ediyoruz. Çok sayıda aidiyeti olan bireylerden. Farklı bireyler, yurttaş sıfatıyla belirli aralıklarla kendi yöneticilerini, temsilcilerini seçiyor. Egemenliğin kullanılması yetkisini, bir süre için birilerine bırakıyor. Bunu seçim aracıyla yapıyor. Ardından bakıyoruz, kendilerine belirli bir süre için verilen yetkiyi kullananlar, yetkiyi verenin isteklerini yerine getirmiyor aslında. Yetki sahiplerinin bir kısmını hoşnut, kalanını mutsuz ediyor. Oysa hoşnut ettiklerinin diğerlerinden bir ayrıcalığı yok. İşte popülizm kavramı, tercih edilen yetki kullanma yöntemlerinden ve demokratik sistem açısından en tehlikeli olabileceklerden biri.
Çalışma ve konu hakkında genel bilgi verebilecek bazı başlıkları kısaca anlatmak yeterli olur. İlk başlık, “Herkes popülist midir?” Yazar, haklı olarak son yıllarda, özellikle Trump’ın seçilme sürecinde popülizm kavramının hiç olmadığı kadar sarf edildiğine dikkat çekiyor ve ardından adları yukarıda anılan ülke ve liderlere, ayrıca Syriza, Podemos gibi partilere değiniyor. Şu saptamayla başlıyor: “Bir popülizm teorisine sahip değiliz ve siyasal aktörlerin ne zaman popülist olarak adlandırılabileceklerine dair anlamlı bir kriterimiz yok.” Tabii buradan doğal olarak şu sonuçlar çıkar. Eğer popülizmin ne olduğuna dair açık ölçütler yoksa, o zaman birileri tarafından sevilmeyen ‘başarılı’ yöneticilere mi popülist diyoruz? Zira her siyasetçi, seçim kazanmak ve yönetmek için halkı cezbetmek ister ve bunu yapmak için sıradan insanın düşünce ve duygularını bilmek, ona göre davranmak zorundadır? Peki bu durumda, popülizm suçlamasının kendisi popülist bir yol mu? Yazar buradan yola çıkarak popülist olarak adlandırılanların bazı ortak noktalarını bulmaya çalışıyor. Kuşkusuz her ‘benzerlik’ bulma çabası, diğer yandan ortak olmayan nitelikleri de ortaya çıkarır. Ya da tam tersi! Örneğin popülistler ‘seçkinlere’ karşı eleştirel tutum alır. Yazar, bunun gerekli ama yeterli bir ölçüt olmadığını savunuyor çünkü her seçkin eleştirisi popülist değil.
Bir diğer nitelik, popülistlerin her zaman ‘çoğulculuk karşıtı’ oluşları. Popülistler halkı yalnızca ve her zaman kendilerinin temsil ettiğini iddia eder. Yazar burada Erdoğan’dan örnek veriyor. Bir parti kongresinde, “Biz halkız. Siz kimsiniz?” diyen Erdoğan’ın, halkın geri kalanının varlığından elbette haberdar olduğunu, onları dışlamanın ampirik değil ‘ahlaki’ bir iddia barındırdığını tespit ediyor. Popülistler iktidar için mücadele ederken siyasi rakiplerini ahlaksız ve yozlaşmış elitler olarak tanımlama eğilimindedir. İktidardayken de hiç bir muhalefeti ‘meşru’ kabul etmezler. Denklem basit aslında: Erdem ve ahlakı temsil eden iktidarı desteklemeyenler, erdemli ve ahlaklı halkın ‘uygun’ bir parçası olamaz. Popülistler, yüzde 99 olamaz, yüzde yüz olmalı, bütünü temsil etmelidir! Haliyle popülizm her zaman bir kimlik siyaseti biçimidir (ama tüm kimlik siyasetleri popülist değildir!). Haliyle demokrasinin gerektirdiği farklılıkların var olabilmesi ilkesi ile bağdaşmaz popülist siyaset. Müller’e göre, “…popülistler çatışma üzerinden büyüme ve kutuplaştırmayı teşvik etmek ile yetinmezler. Aynı zamanda siyasi rakiplerine halkın düşmanları gibi davranırlar ve onları tamamen dışlamanın yollarını ararlar.”
Popülist iktidarların üç özelliğini saptıyor Müller: Devlet aygıtını gasp ederler, yolsuzluk ve kayırmacılık yaparlar, sivil toplumun bastırılması için çaba harcarlar. Tabii diğer otoriter yönetimler de bunları yapar. Popülistlerin farkı ise tüm bunları, kendilerinin halkın ‘gerçek’ temsilcileri olduğunu iddia ederek yapmaları. Dolayısıyla, aslında her ne yapılıyorsa, halkın iradesi ile yapılıyor. Devletin gerçek sahibi olan ve ‘ne eylerse güzel eyleyen’ halkın iradesi. Hâl böyleyken popülist yönetimlerin eylemleri de sorgulanamaz hale gelir çünkü iktidar, mülkün asıl sahibi adına hareket etmektedir. Tabii çözümü son derece güç bir sorundan söz ediyoruz burada. Popülistler, demokrasinin yüksek ideallerini gerçekleştirme hedefinden (yönetimi halka bırakmak!) söz ediyorlar çünkü. Ancak demokrasinin yozlaşmış bir versiyonu. Haliyle, demokrasinin nerede sona erip popülizmin başladığını saptamak, başlı başına bir gereksinim. Yazar, kitabın sonraki bölümlerinde söz konusu sınırı arıyor. “Popülistler ne söyler?” ‘Ne yapar?” sorularıyla. Dünyadan çokça örnek veriyor Müller ve çoğu son derece güncel. Ona göre, yazılı bir doktrini olmayan popülizmin anlaşılması, demokrasinin kavranmasına yardım edecektir. Burada, popülizmi ilerici (tabana dayalı) bir hareket olarak gören Kuzey Amerika ile tarihsel deneyimlerdeki farklılıklar nedeniyle siyasal kötülük olarak gören Avrupa’daki tanım ve algı farkları üzerinde duruyor.
Popülizm siyasal sorumsuzluk örneği midir? Popülizmin destekçileri olarak belirli sosyo-ekonomik gruplara yoğunlaşmak makul mü? Popülist hareketleri, çoğunlukla belirli bir eğitim ve maddi düzeye sahip olanların desteklediği doğru, ancak bu her zaman geçerli değil. Söz konusu hareketler, özellikle maddi açıdan güçlü kesimlerden de farklı meşruiyet gerekçeleriyle oy alabiliyor. Haliyle keskin neden sonuç ilişkileri kurmak çoğu zaman yanıltıcıdır. Popülistler, insan psikolojisine, duygularına, zaaflarına oynar; ancak bu gerçekten, ‘sevgi,’ ‘öfke’ ve ‘hınç’ ile hareket edebilen insanların her durumda aynı kümeye mensup olduğu ve söz konusu gerekçelerin paylarının çok büyük olduğu sonucu çıkarılmamalı. Aksi halde tartışma tümüyle sosyo psikolojik alana taşınmış olur.
Ezcümle, popülistler çoğulculuk karşıtıdır. Yükselişe geçişini temsili demokrasilerin başlangıcına borçludur. Tüm halk adına konuşan biri olmadan popülizm olmaz. Popülistler halkın yalnızca bir kısmına halk muamelesi yapmak zorundadır; gücünü ve ahlaki meşruiyetini bu ayrışmadan alır. İngiltere’de Nigel Farage’ın Brexit oylaması ardından “Bu gerçek halkın zaferi” sözlerini hatırlayalım. Ya da Trump’ın, “Önemli olan tek şey halkın birleşmesidir çünkü geriye kalanların bir önemi yoktur,” ifadelerini. Bir ‘soylu halk’ varsayımı vardır. Temsil (yani seçim) düşüncesine de karşı değiller kuşkusuz. Yalnızca, ‘doğru halk, doğru kararları ancak doğru temsilciler aracılığıyla verir’ ve doğru temsilciler, kendileridir! Seçim dönemlerinden tartışmalara katılmayı reddetmeleri olağandır; Orban gibi, Erdoğan gibi. Çünkü teori tartışmaya, akıl almaya gereksinimi yoktur popülist liderin, bunlarla zaman kaybetmeye tahammül edemez. Tabii henüz iktidarda olmayan popülist partilerin seçim kazanamıyor oluşlarının nedeni, sessiz çoğunlukların varlığıdır. Onlar sessizliklerini bozduğunda, iktidar mukadderat olur! Her ne kadar ‘halk’ hiçbir zaman bir örnek olmasa ve hiçbir zaman aynı kalmasa da; birinin halkı bildiğini iddia etmesi, kitleleri etkiler.
Yazar, yine dünya örneklerinden hareketle, popülist liderlikleri, popülistlerin iktidardaki hallerini, anayasaya bakışlarını, halk oylamaları konusundaki düşüncelerini, devlet yönetimi algılarını, her şeye rağmen ‘seçim’ aracından neden vazgeçemeyeceklerini, sivil toplum algılarını, ‘dış güçler’ konusundaki propagandalarını (‘ajan bunlar’ söylemi!) anlatıyor. Sonunda da popülizm ile nasıl başa çıkılacağı konusunda ipuçları veriyor.
Yazı Victor Orban’ın iki ‘vecizesi’ ile sona ersin: “Avrupa Birliği Macaristan’a saldırıyor.” “Her kim Macar hükümetini eleştiriyorsa, Macar halkına saldırıyordur.”

Bunları okuyunca, ‘Neyse ki Macaristan’da yaşamıyorum’ diyor insan. Neler var!


Murat Sevinç
www.gazeteduvar.com.tr/devlet-benim-halk-da-benim-halkim