Telif hakkı © 1999 – 2020 Google
Translate
Politik etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Politik etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
7 Eylül 2020 Pazartesi
20 Ağustos 2020 Perşembe
Darbeyi Kim Yaptırdı?
Metin Yeğin: Öncelikle şunu söylemeliyim ki 1953 yılındaki bir darbeden
söz ediyorum. Çünkü bu uçuşan yalanlar dünyasında, ancak üstünden 70 yıl kadar
geçtikten sonra, bazı şeyler ortaya çıkıyor. Her darbede böyle bu. Darbeler,
askeri cuntalar, katliamların filan yani sahnelenmiş devlet oyunlarının
aktörleri, bunu başardıklarından ya da başaramadıklarından çok sonra ekranlarda
isimleri yazabiliyor ve genellikle seyirciler çoktan salonu terk etmiş olduğunda
ancak. Bu da böyle oldu. Guardian’ın yazdığı habere göre, İran Başbakanı
Musaddık’ın darbeyle devrilmesinde, İngiliz istihbarat teşkilatı MI-6’in
oynadığı rol; kimlerin ajan haline getirildiği, kimlerin, istihbaratçıların
sevdiği deyimle ‘sahada’ olduğu, neler yaptıkları ve İngiliz hükümetinin
darbedeki koca payını ortaya koyuyor. Böylece İran’da Musaddık darbesi, ilk defa
‘içeriden’ birisinin anlatımıyla -nihayet- ortaya çıktı.
Aradan 70 yıl geçmiş, ölen ölmüş ve artık kalan sağlar da bizim değil halbuki…
Ancak öte yandan Musaddık’ın devrilmesine ve dünyanın bir sürü tarafındaki diğer darbeler, faşist cuntalar, sivil darbeler, adına ne verildiyse hepsine bakıldığında, olayın failleri için 70-80 yıl kadar beklemeye de gerek yok. Bir polisiye televizyon dizisinde, buruşuk paltolu komiserin her zaman sorduğu, o basit soru, burada hemen önümüze düşüyor: Bu cinayetten kim yararlanır? Olay konumuzda da böyleydi zaten. Seçimlerde çok büyük bir oranda oy alarak seçilen Başbakan Musaddık seçim vaadi, ‘Petrolün millileştirilmesi’ kararını yaşama geçirince, yani İngiliz petrol şirketinin elinden petrol kuyularını alınca, darbe oldu. Katil aralarından biriydi ya da hepsi…
Yani 70 yıl sonra ortaya çıkan, malum olanın doğrulanmasından çok başka bir şey değil.
-Hatta bu ‘ajanlaştırma’, darbeye başta razı olmayan İran şahının, kız kardeşine kadar bile uzanabilmiş, gerisini artık siz düşünün-
Aynı şekilde, Sosyalist Doktor Allende’nin Şili’de askeri cunta ile devrilip öldürmesinde de bakır madenlerinin kamulaştırılması ve halkı için patentsiz ilaç üretimine başlaması gibi nedenler vardı. Yani ‘cinayeti bir kör balıkçı bile’ görüyordu. Farkındaysanız bu saydıklarım neden darbe yapıldığını gösterdiği gibi, neden yapılmasının gerekmediğini de gösteriyor. Kamulaştırma yapmayan, şirketime dokunmayan bin yaşasın…
Bizim tanık olduğumuz o kadar çok darbe, cunta, katliam ve benzeri var ki 70-80 yıl sonra, belki filmin sonunda onların isimleri kredilerde yazacaktır. Ancak bütün bu devlet oyunlarının yerli ve milli ya da ecnebi kötü oyuncularının kendilerini görünmez zannetmeleri ‘kör bir balıkçıyı’ bile şaşırtacak kadar garip.
Metin Yeğin / Yeni Yaşam Gazetesi
Aradan 70 yıl geçmiş, ölen ölmüş ve artık kalan sağlar da bizim değil halbuki…
Ancak öte yandan Musaddık’ın devrilmesine ve dünyanın bir sürü tarafındaki diğer darbeler, faşist cuntalar, sivil darbeler, adına ne verildiyse hepsine bakıldığında, olayın failleri için 70-80 yıl kadar beklemeye de gerek yok. Bir polisiye televizyon dizisinde, buruşuk paltolu komiserin her zaman sorduğu, o basit soru, burada hemen önümüze düşüyor: Bu cinayetten kim yararlanır? Olay konumuzda da böyleydi zaten. Seçimlerde çok büyük bir oranda oy alarak seçilen Başbakan Musaddık seçim vaadi, ‘Petrolün millileştirilmesi’ kararını yaşama geçirince, yani İngiliz petrol şirketinin elinden petrol kuyularını alınca, darbe oldu. Katil aralarından biriydi ya da hepsi…
Yani 70 yıl sonra ortaya çıkan, malum olanın doğrulanmasından çok başka bir şey değil.
-Hatta bu ‘ajanlaştırma’, darbeye başta razı olmayan İran şahının, kız kardeşine kadar bile uzanabilmiş, gerisini artık siz düşünün-
Aynı şekilde, Sosyalist Doktor Allende’nin Şili’de askeri cunta ile devrilip öldürmesinde de bakır madenlerinin kamulaştırılması ve halkı için patentsiz ilaç üretimine başlaması gibi nedenler vardı. Yani ‘cinayeti bir kör balıkçı bile’ görüyordu. Farkındaysanız bu saydıklarım neden darbe yapıldığını gösterdiği gibi, neden yapılmasının gerekmediğini de gösteriyor. Kamulaştırma yapmayan, şirketime dokunmayan bin yaşasın…
Bizim tanık olduğumuz o kadar çok darbe, cunta, katliam ve benzeri var ki 70-80 yıl sonra, belki filmin sonunda onların isimleri kredilerde yazacaktır. Ancak bütün bu devlet oyunlarının yerli ve milli ya da ecnebi kötü oyuncularının kendilerini görünmez zannetmeleri ‘kör bir balıkçıyı’ bile şaşırtacak kadar garip.
Metin Yeğin / Yeni Yaşam Gazetesi
13 Ağustos 2020 Perşembe
Yazması olup da okuması olmayan laikçi ihvana son defa
Baskın Oran : Son defa deyişim, ben bunları 15 Ağustos ve 22 Ağustos 2014’te yani tam 6 yıl önce Radikal İki’de yazmış ve konuyu bitirmiştim. Daha fazla uğraşmak lüzumsuzdu.
Ama bu laikçi ihvanın (ihvan, tarikat mensupları demektir) şu sıralarda yine kabardı ayranı. Son ve en iğrendirici marifetleri de, şimdiye dek mütedeyyin Müslümanları da dahil ederek Rejim’e karşı yazılmış en anlamlı ve ciddi muhalefet metnini yayınlayan Aksaçlılar’a “YAEci!” diye saldırmalarıydı.
***
Bu ekip, laikçi hatim indirmeye aslında 2010’da değil, 2007’de başladı. O yıl Gül’ü seçtirmemek için Türk hukuk tarihinin en büyük ve en komik rezaleti olan 367 olayını düzenlediler. Sonuç, Erdoğan’ı iktidara getirerek bugünkü Rejim’e öyle bi yol açtı ki, bir günah keçisi bulup onun sırtına yıkmak zorundaydılar. İki tane buldular: 1) 2010’da Anayasa Referandumu reformlarına Yetmez Ama Evet diyenler; 2) 2013’te de, Kürt Barış Süreci’ne katkı yapan Akiller.
İkincisi şu anda konumuz değil. 2010 Referandumunu madde madde tanıtayım da, birilerine okutup öğrensinler.
***
1) Temel hak ve özgürlükler güçlendirildi:
Kişilerin yurt dışına çıkma özgürlüğünün, ancak suç soruşturması/kovuşturması sebebiyle ve yargı kararına bağlı olarak sınırlanabileceği kabul edildi.
Memurlara toplu sözleşme hakkı verildi.
Yürütme’nin her türlü işlemine karşı her yurttaşın başvuracağı Ombudsmanlık getirildi.
AYM tarafından partisi kapatılanların milletvekilliğinin düşürülmesine son verildi.
Dezavantajlı kişilere getirilecek pozitif ayrımcılığın eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacağı ilan edildi.
2) Askerî vesayet zayıflatıldı:
Askerî yargının görev alanı çok daraltıldı. Askerler ağır cezalık suçlar için sivil mahkemelerde yargılanmaya başlandı.
Savaş hali dışında sivillerin askerî mahkemelerde yargılanmalarına son verildi; mesela askerî mahkemeye gönderilen Şemdinli davası yeniden sivile taşındı.
Kadrosuzluk hariç, Yüksek Askerî Şura’nın her türlü ilişik kesme kararına karşı yargı yolu açıldı.
Askerî yargının kuruluş ve işleyişinin "askerlik hizmetlerinin gereklerine göre” düzenleneceği ibaresi Anayasa’dan çıkarıldı.
12 Eylül darbe sorumlularının yargılanmasını engelleyen Geçici Md. 15 kaldırıldı. Bu sayede K. Evren ve T. Şahinkaya müebbede çarptırıldılar ve davaları ancak ölmeleri sayesinde düştü.
3) Yargı reformu getirildi:
AYM’ye bireysel başvuru yapma hakkı getirildi. Bu sayede mesela Twitter ve Youtube açıldı.
Öcalan’ın kitabına el koymak hukuk ihlali ilan edildi.
Hrant davasında etkili soruşturma yapılmadığı saptandı.
Uzun tutukluluklar ve yargılamalar yasaklandı.
Yargı’nın denetim yetkisi artırıldı.
HSYK’nin meslekten çıkarma cezalarına karşı yargı yolu açıldı.
Siyasi parti kapatmak çok zorlaştırıldı çünkü artık AYM’de 3/5 nisap yerine 2/3 nisap getirilmişti.
Adalet bakanının rolü sınırlandı; eskisi gibi HSYK başkanı olmaya devam edecek ama daire toplantılarına katılamayacaktı. Ayrıca, hâkim ve savcılar hakkında disiplin inceleme ve soruşturmalarını ancak ilgili dairenin isteği üzerine başlatabilecekti. Hâkim ve savcıların disiplin soruşturmaları Adalet Bakanlığından alınıp HSYK müfettişlerine verildi.
Daha önce, HSYK’deki yargı kökenli üyeler Yargıtay ve Danıştay tarafından seçilir ve cumhurbaşkanı tarafından atanırdı. 2010’da üyelerin 10’unun bütün hâkim ve savcılarca seçilmesi sağlandı. Bunlara Yargıtay’ca 3, Danıştay’ca seçilecek 2 üye eklendiğinde, 22 üyeli Kurul’un büyük çoğunluğu hâkimler tarafından seçilir oldu. Cumhurbaşkanının yetkisi de kalktı.
Şimdi, zurnanın zırt dediği şuraya çok dikkat:
TBMM’den geçen metne göre herkes tek adaya oy verebilecekti. Bu sayede, çoğunluğu elinde tutanlar tulum çıkartamayacaktı. Fakat aynen 2007’deki 367 olayındaki gibi CHP burada da eline-diline hâkim olamadı. Yaptığı başvuru üzerine AYM (anayasa değişikliklerine karışamadığı halde) bu hükmü iptal edince, aday sayısı kadar oy verme olanağı doğdu ve Adalet Bakanlığı bürokratlarının hazırladığı liste tulum çıkardı.
Bunun tercümesi: AKP’nin hamilik yaptığı Fethullahçılar yargıyı doldurdu, 2016’nın ardından da, onların mirasçısı olan AKP.
Mesele bu denli basitken, o günden bugüne “YAEcileer!” diye çığrışan laikçi ihvan, meselenin AYM faslı sonrasını bilmezden geliyor. Utanması olmamak böyle tecelli ediyor herhalde.
***
Bunların şimdi af diletmek istemesi küstahlığı bi yana, “Biz biliyorduk, siz nasıl bilmiyordunuz!” demesi muazzam cesaret. Kendilerinin eğitim düzeyi hakkında konuşmayayım ama, biz de bu kadar mürekkep yalamışlığımızla herhalde bişeyler biliyorduk.
Biliyorduk ki, mesela, geniş kitlelerin siyasal hayata dahil olması ilelebet engellenemez. Engellendikçe radikalleşip İslamcıların eline düşerler.
Görmüştük ki AKP, ulusalcıların “Dış müdahaledir!” diye asla yapmayacağı şeyi yapıp, 2004’te Anayasa Md. 90/5’i getirerek temel hak ve özgürlükler konusundaki uluslararası antlaşmaları, aynı konudaki ulusal yasalara üstün ilan etmiştir. Böyle bir partiyi demokrat olduğu sürece desteklemek, bu partinin Avrupa’daki Hristiyan Demokratlar gibi Müslüman Demokrat’a dönüşmesine yardım edebilecektir. Nitekim 2011’e hatta 2013’e kadar tüm Batı da aynen böyle düşünmekte, AKP’yi bu sebeple desteklemekte, onu Orta Doğu’ya model göstermekteydi.
Biliyorduk ki, AKP’yi iyi şeyler yaptığı zaman desteklememek, Müslümanların asla iyi şeyler yapamayacağına iman etmiş olmaktan gelmektedir.
AKP Kadın Kolları Başkanı L. S. Çam’ın, Erdoğan’ın 2011’de imzalayıp şimdi kaldırmaya soyunduğu İstanbul Sözleşmesi’ne sahip çıkacağını ve 81 ilde Yeni Akit’in baş silahşoru A. Dilipak’a dava açacağını o zamandan bilemezdik ama, bizim için bu tür bir gelişme AKP’nin sonunda varacağı noktalardan biriydi.
Hüda Kaya, Ö. F. Gergerlioğlu, Cemil Kılıç, İhsan Eliaçık gibi örnekler bu ekip için hiçbir şey ifade etmezdi. Çünkü AKP’nin Kürt düşmanlığı ortak paydasında kurduğu Mahşerin Dört Atlısı’nın dördüncü parçası olan bu tür ulusalcılarda düşüncenin yerine ulusalcı iman geçerliydi ve şu anda da aynen öyle.
***
Bitirmeden önce:
1) Yukarıda methettiğim reformlar o zaman için bile yetersizdi. Onun içindir ki “Yetmez…” dedik zaten.
2) 2010’daki desteğin ertesi günü dönüşmedi bugünkü korkunç durumuna Erdoğan. Mesela 2011’de İstanbul Sözleşmesi’nin ilk imzacısı oldu. Mayıs 2013’te Türkiye’deki ilk barışçı Kürt çözümüne girişti.
Fakat aynı yılın sonundaki 17-25 Aralık “ithamları” diyelim isterseniz, kendisine fazlasıyla yaşamsal gelmiş olmalı ki, Dr. Jekyll’i Mr. Hyde’a dönüştürüverdi. Aynen Stevenson’ın romanındaki gibi.
3) Erdoğan dönüşüverince, 2010’da nasıl desteklediysek, aynen öyle kösteklemeye başladık derhal. 1930’dan beri hiçbir şey değişmesin diye askerî darbecileri on yıllardır desteklemiş olanların ve “Cumhuriyeti Korumak” adına dincilere bilmeden su taşımışların aksine “laikçi iman”a değil demokratik fikre dayandığımız için, iyi olana iyi kötü olana da kötü dedik. Demeye de devam edeceğiz.
Belki de olay böyle fazla basit olunca, böylesi “iman” sahiplerince zor anlaşılıyor.
Baskın Oran/ Artı Gerçek
10 Ağustos 2020 Pazartesi
Sol ve Din Konusu
Haydar Ergülen alttan alta devam eden, daha da çok devam edecek olan tartışmayı alevlendirecek bir önermeyle ortaya atıldı. Bir “özür dileme” önermesinde bulundu: kaç yılın “yetmez ama evet” kavgası. Ergülen, “Bunu söyleyenler özür dilesin, bu konu da kapansın” demeye getiriyor ve “Ben kendi hesabıma özür diliyorum” diyor.
Ben o seçim ve referandumda oy kullanmamıştım. Seçim öncesi burada oluşan siyasi atmosferden çok sıkıldığım için yurt dışına gitmiştim. Ancak burada olsam “evet” oyu verirdim. Bundan ötürü “özür dilemek” gereği duymuyorum. Konunun bu şekilde tartışılması son derece yanlış. Ama konu kendisi önemli. Onun için bu aşamada birkaç saptama yapma gereğini duyuyorum.
Sorunun önemli bir kısmı “politika” yapmak başlığı altında ele alınabilir; ama asıl önemli olan solun dinle ilişkisi. Bu bütün dünyada dikenli bir konu, ama Türkiye’de özellikle böyle. Burada işin daha fazla çatallaşmasına yol açan etken Kemalizm: Kemalizm’in dine bakışı ve sosyalist solun Kemalizm’le ilişkisi sorunu iyice çetrefilleştiriyor.
Bu ilişkinin nasıl bir ilişki olması gerektiğinin cevabını Marx’ın oldukça derli toplu bir şekilde verdiğini düşünürüm. “Marx bu konuda ne demiş?” diye sorulunca herkesin aklına aynı şey gelir: “Din halkın afyonudur” demiş! Ama herkes bundan aynı şeyi anlamaz. Örneğin Kemalistler dinin halkı uyutmanın aracı olduğu sonucunu çıkarırlar. Oysa Marx ünlü cümlesinin hemen arkasından ezilenlerin çektikleri acıları hafifleten bir “ağrı kesici” gibi gördüğünü söyler. Din bu dünyada olamayacakları, elde edemeyecekleri şeylerin acısını hafifletmek için ihtiyaç duydukları şeydir. O anlamda “afyon”dur.
Tabii bu dinin çizdiği dünyayı dinin çizdiği gibi kabul etmemiz gerektiği anlamına gelmiyor. Ancak dini zorla ortadan kaldıramayacağımız anlamına geliyor. İnsanlar sömürüsüz bir dünyada özgür ve eşit yaşamaya başladıkları zaman böyle bir kutsallığa ihtiyaçları kalmayacaktır anlamına geliyor (Bence bu da tartışmalı ama şimdi oralara girmeyelim).
Terry Eagleton’ın Dawkins ve Hitchens’a savaş açtığı kitabı okuyunca şaşırmıştım. Bayağı dindar bir Marksist olacağını düşünmemiştim ama demek oluyormuş. İrlanda’da din kuvvetli — burada da olduğu gibi.
Bizim tarihimizde Batılılaşma “ilerici” hareket olarak bellenmiştir. Çok basitleştirerek söylersek, “okuryazar” kesim Batılılaşma’yı anlamış ve benimsemiştir. Okuryazar kesim de kaçınılmaz olarak varlıklı kesimdir. Bu eğitimi almayan yoksul kitleler ise uzak ve yabancı kalmış ve çok zaman karşı tavır dahi almıştır. Bunun için de geleneksel toplum yapısında “egemen sınıf” konumunda olanlar yoksul halkla aynı dili konuşabilmiş, Batılılaşma’yı benimseyen kesimler ise Rusya’daki Narodnikler gibi bu “ortak değerler” engelini aşmakta ciddi zorluklarla karşılaşmıştır. Bu, Batılılaşma’nın, Batılı olmayan bütün toplumlara çıkardığı zorluktur; ancak biz gelenekleri, görenekleri yerleşmiş sofistike bir imparatorluktan geldiğimiz için burada bu gibi sorunlar daha derin köklere uzanır. Yenileşmenin ürettiği yeni bir insan tipi olan “aydın” Türkiye tarihinde, her şeyden önce dinle, dinî yaklaşımla ilgisini kesmiş adam olarak anlaşılmaktadır. Ancak bu sosyalizmin, Marksizm’in sorunsalı değil, “aydınlanmacı-Batıcılığın” sorunsalıdır. Doğal olarak, Kemalist ideolojinin de önemli bir ögesidir. Bu ideoloji kamusal düzeyde din karşıtı bir tutum takınmaz; ama “kendi aramızda” militan bir “anti-klerikalizm” tavrını benimsememiz gerekir.
Böyle bir yapılanma falan il merkezinin “sanayi sitesi”ne gidip sosyalizm konuşmaya kalkışan solcunun niçin oradaki işverenlerden önce işçilerin saldırısına uğradığını açıklar. Bugünkü “Erdoğan iktidarı”nın niçin yoksul kesimden de bu kadar oy aldığını da açıklar.
Sosyalizm ile sınıf ilişkisini 1850’lerde Marx’ın gördüğü gibi göremeyiz ama sosyalizmin sınıfla herhangi bir ilişkisi kalmadığını da söyleyemeyiz.
Epey bir yıl önce İdris Küçükömer bu sorunlarla uğraşmıştı. Arkadaştık onunla, yaş farkına rağmen. Düşüncelerimiz de yakındı. İdris, “Bu memlekette ‘sol’ diye anlaşılan şey aslında sağdır” derken ben de ona katılıyordum. Ama bu böyleyse, o halde ‘sağ’ gibi görünen de ‘sol’dur” sonucuna varmak fazla mekanik görünüyordu. Bu toplumda sağ çatallaşmıştı. İki farklı yaklaşım varsa bunlardan birinin sol olması gerekmiyordu.
Konu hâlâ açık, hâlâ ortada. Sosyalist sol, Kemalizm’in ideolojik mirasından kendini sıyırabilmiş değil. Hatta, Tayyip Erdoğan’ın tutturduğu faşizan yol sayesinde, bu “yetmez ama evet” tartışmalarının da gösterdiği gibi, Kemalizm daha baskın görünüyor. Erdoğan’da cisimleşen İslamcılık, sonuçta, İslamcılığın alabileceği (ve işte aldığı) İslamcılık biçimlerinden biri. Ama mutlaka alınması gereken İslamcılık biçimi değil. İktidar açlığı çeken bir politik hareketi iktidarla en fazla içli dışlı hale getiren “önder” olarak Erdoğan’ın kitle üstünde nüfuzu hâlâ herkesinkinden fazla. Ama muhalefet de başladı. Muhalefet de hemen ”İslâm bu değildir” biçimini alıyor. Ayrıca, Tayyip Erdoğan kendisi iktidarının ilk on yılında bambaşka bir İslâmcı politika yapmanın mümkün olduğunu gösterdi.
Şimdi partisinden kişilerin (Davutoğlu ve Babacan) ona karşı tavır almalarını “Niye yıllarca onun arkasından gittiler?” diye eleştirenler var. Evet, buna ben de bir ölçüde katılırım ve kendileri de biraz üstü kapalı bunu kabul ediyorlar. Dediğim gibi, kendilerini iktidara bu derece yaklaştırmış adamdan birtakım ilkeler gereği kopamadılar. Ancak bunları söylerken Marksistler’in Stalin eleştirisinin ne kadar geciktiğini de hesaba katmak gerekir.
Dolayısıyla “sol politika” denen şeyin “İslâm” denir denmez “anti” bir tavra girmek demek olduğunu düşünmüyorum. İslamcı bir partinin varolan durumu az da olsa iyileştirecek bir iş yapması mümkündür ve öyle bir niyeti varsa desteklenmelidir. Ancak buraya geldiğimizde, ilkesel, “sosyalizmin din karşısında tavrı ne olmalıdır?” sorunsalından “politika yapmak ne demektir?” sorunsalına geçmek gerekiyor ki, bunu bir başka zamana erteleyelim.
31 Temmuz 2020 Cuma
CHP
Tanıl Bora: Gördüğünüz karikatür, 8 Mayıs 1949 tarihinde zır CHP muhalifi Kudret gazetesinde yayımlanmış. Altı okun ve onun simgelediği ilkelerin-fikirlerin çözülmez bir yün çilesi gibi birbirine dolandığını, partinin karmakarışık, manasız bir hale geldiğini anlatıyor.
CHP’nin yön tayini bakımından problemli görünmesi, diyelim, hâlâ berdevamdır. CHP’yle cebelleşme hırsı ve zevki de hâlâ berdevamdır. CHP, onu benimseyenler veya önemseyerek gözleyenler bakımından bir ‘mesele’ olarak, hasımları bakımındansa bir düşman imgesi olarak (“CHP zihniyeti”), bu ülkenin siyasî kültürünün belki en istikrarlı kurumudur.
Bu karikatürün yayımlanmasından bir yıl sonra, CHP’nin çeyrek asırlık tek parti iktidarı sona erdi. O zamandan beri geçen 70 yılda, iktidardan ‘pay alma’ süresi, toplam on yılı anca bulur. Onlar da, hep koalisyonlarla. CHP, 1950’den beri Türkiye siyasetinde muhalefet ‘kültürünün’ kurucu ve aslî unsurudur.
İki buçuk yıl sonra tekrar edersem:
“Hem, bu âfet şartlarında önemi zinhar küçümsenmeyecek barınaklar, çatı altları sunuyor; hem de yapısal ve fikrî hantallıkları ve içe dönüklükleriyle, ümit yaratacak bir alternatifin önüne set çekiyor. Ne tutabiliyor, ne bırakıyor, ne bırakılabiliyor.”
***
CHP, dünya siyasî kültür mirasının da önemli bir varlığıdır. Dünyanın en uzun ömürlü siyasî partilerinden birisi. Bu yaşta parti, dünyada az bulunuyor. Batılı sosyal demokrat partilerin ve Hindistan Kongre’sinden daha genç, Meksika’daki Kurumsal Devrimci Parti’yle aşağı yukarı denk.
Siyaset bilimci Berk Esen, bir yıl önce popülizm üzerine bir çalıştayda, son on on beş yılda dünyadaki emsalleriyle kıyaslandığında CHP’nin pekâlâ başarılı sayılabileceğini söylemişti. Emsalleri: yani kâh post-muhafazakâr kâh faşizan neoliberal-popülist iktidarların “rekabetçi otoriter” baskısı karşısında iyi kötü ayakta kalabilmek, bir alan tutabilmek bakımından.
Türkiye’de son yirmi yılda içinden başka parti çıkmayan tek ana parti olması da bir başarı sayılır mı?
***
Yine daha önce bir yazıda, CHP’nin içinden her zaman bir (veya: bir, iki, üç, daha fazla…) Güven Partisi çıkabileceğinden bahsetmiştim. Dahası, içindeki o Güven Partisi’nin CHP’nin özü, esası haline gelmesi istidadı da vardır. Nitekim geçen haftasonu yapılan kurultay divanında da Güven Partisi vardı.
Tekrarlarsam; 1960’ların ortalarından beri CHP’de iki ana yönelim görebiliriz. Birisi, “Güven Partisi” dediğim, devletçi ve milliyetçi bir Atatürkçülük’le mühürlenmiş, siyasî felsefesini muhafazakâr-cumhuriyetçi olarak tanımlayacağımız yönelimdir. Ulusalcılık, bunun “çağdaş” sürümüydü ve uzun bir süre Güven Partisi’ni CHP içinde iktidar kıldı. Diğeri, sosyal demokratik veya en geniş meşrepli tanımıyla (sosyalizme meyledeninden sosyal-liberaline, “hümanistinden” sol-popülistine…) sol bir yönelim, veya daha yalın, demokrat bir yönelim.
Bu basitleştirici ideolojik şemanın, klientalizm (yani alış-veriş siyasetinin, müşteri-müvekkil ilişki ağının, müteahhit işlerinin) aynasında epey yamulabildiğini biliyoruz, tabii...
***
Son beş yıla bakınca, milletvekili dokunulmazlıklarının kaldırılmasında ve genel olarak alabildiğine geniş sahaların “devlet politikası” veya “millî politika” sayılarak politika dışı tutulmasına gösterilen rızada, Güven Partisi kendini yine gösterdi. Buna mukabil, Adalet yürüyüşü tecrübesi ve toplumsal muhalefete verilen bazı katkılarda, sol veya demokratik yönelimin kıpırdandığını da görebiliyoruz.
***
CHP’nin son 70 yılındaki en parlak dönemleri, -“hizipçilik” diye horlansa da-, partide farklı seslerin çıktığı, genel başkan dışında da sözü, ağırlığı olan figürlerin olduğu dönemlerdi. Yine bazı seslere tahammül edilemese de, siyasî partiler hukukundaki genel başkan sultası burada da hükmünü icra etse bile (İlhan Cihaner’in adaylığının engellenmesiyle ilgili haberler, en yakınımızdaki örnek), en azından Baykalizasyon dönemine kıyasla daha fazla ses işitilebilmesi, iyi işaret. Bunda şüphesiz yerel yönetimlerin “isim” çıkartmasının da katkısı var.
***
CHP’nin kendi soluyla (içindeki ve dışındaki solla) ilişkisi de hep gerilimli bir ilişki olmuştur. Karşılıklı küçümseme, güvensizlik, alaycılık, sinir… Simbiyozla karşılıklı istismar arası bir sosyal-siyasî mesafe karmaşası... Şu zorlu zamanlar, karşılıklı biraz şeffaflık, açıklık öğretir, biraz olgunlaştırır mı?
***
Yerel yönetim deneyimine değindik. 1970’lerin toplumcu belediyecilik tecrübesi, CHP’nin Ortanın Solu’ndan bu yana tarihinde sosyal demokratik vasfı en bariz ‘geleneklerden” biri olsa gerek. Bir kısmı epeydir süregiden, bir kısmı geçen yılki seçimlerde iş başına gelen yerel yönetimlerin pratiğinde bu geleneği izleyen, onu yenileyen bazı hamleler var. Beri yandan, “başkan” odaklı siyasetin kıskacı da var. CHP’nin yerel yönetim “performansını,” başkan popülaritesinden başka ölçütlerle değerlendirmeye ihtiyaç var.
***
Kemal Kılıçdaroğlu, siyasî partiler hukukunun bahşettiği nihaî karar verici kudretini kullanırken, bir tür moderatör kabiliyeti geliştirdi. Kendi aday olmaktan ziyade, uygun adayı bulup çıkartan lider... Yüksek makamlara CHP, toplam muhalefet içinde bir moderatör-parti işlevi görüyor. Panel-söyleşilerde “kolaylaştırıcı” deniyor ya moderatör için; orta yolu bulucu, uzlaştırıcı, toparlayıcı… Bu moderatörlük deneyiminin riski, moderatörü kendisi bir şey söylemeyen bir idare-i maslahatçıya, vasatlık âmirine dönüştürmesi; pragmatizmi oportünizme doğru bükmesi. Olası bir faydası ise, CHP’nin hep yaka silkilen siyasî becerilerini geliştirmesi; siyasî arabuluculuk ilişkilerinin toplumsal ilişki genişlemesine vesile olabilecek olması, ‘iyi’ pragmatizme alan açması. Bu ‘açılım’ ne kadar oluyor, olabilir; öncelikle örgütlenme denen ‘şeye’ bağlı.
***
CHP İstanbul il başkanı Canan Kaftancıoğlu, partinin örgüt ve saha çalışmasını canlandırmasıyla temayüz etti. Bilindiği gibi, ‘kadın haliyle’ muhalefete irilik ve dirilik kazandırınca iktidarın belli başlı düşman figürlerinden biri haline geldi. Kaftancıoğlu’nun geçen hafta yayımlanan yazısında dile getirdiği “yeni bir kamusallık oluşturma” düsturu, CHP’nin kendini “Cumhuriyeti kurma” misyonuyla özdeşleştirmesinde önemli bir tashihe işaret ediyor. Bir bakıma Cumhuriyeti yeniden-kurma (“ikinci cumhuriyet” diye kaş kaldıranlar muhakkak olur!) fikriyle tanımlayabiliriz bu işareti. Status quo ante değil; yani içinde bulunduğumuz durumdan önceki statükoya dönmek değil. Kaftancıoğlu’nun tarif ettiği, restorasyondan ziyade renovasyon; sosyal ve demokratik bir yenileme.
Sanırım, CHP’nin muhalefetteki moderatörlüğünün daha ‘verimli’ olması için de, bu fikrin etlenip butlanmasına ihtiyaç var.
Tanıl Bora (birikim)
CHP’nin yön tayini bakımından problemli görünmesi, diyelim, hâlâ berdevamdır. CHP’yle cebelleşme hırsı ve zevki de hâlâ berdevamdır. CHP, onu benimseyenler veya önemseyerek gözleyenler bakımından bir ‘mesele’ olarak, hasımları bakımındansa bir düşman imgesi olarak (“CHP zihniyeti”), bu ülkenin siyasî kültürünün belki en istikrarlı kurumudur.
Bu karikatürün yayımlanmasından bir yıl sonra, CHP’nin çeyrek asırlık tek parti iktidarı sona erdi. O zamandan beri geçen 70 yılda, iktidardan ‘pay alma’ süresi, toplam on yılı anca bulur. Onlar da, hep koalisyonlarla. CHP, 1950’den beri Türkiye siyasetinde muhalefet ‘kültürünün’ kurucu ve aslî unsurudur.
İki buçuk yıl sonra tekrar edersem:
“Hem, bu âfet şartlarında önemi zinhar küçümsenmeyecek barınaklar, çatı altları sunuyor; hem de yapısal ve fikrî hantallıkları ve içe dönüklükleriyle, ümit yaratacak bir alternatifin önüne set çekiyor. Ne tutabiliyor, ne bırakıyor, ne bırakılabiliyor.”
***
CHP, dünya siyasî kültür mirasının da önemli bir varlığıdır. Dünyanın en uzun ömürlü siyasî partilerinden birisi. Bu yaşta parti, dünyada az bulunuyor. Batılı sosyal demokrat partilerin ve Hindistan Kongre’sinden daha genç, Meksika’daki Kurumsal Devrimci Parti’yle aşağı yukarı denk.
Siyaset bilimci Berk Esen, bir yıl önce popülizm üzerine bir çalıştayda, son on on beş yılda dünyadaki emsalleriyle kıyaslandığında CHP’nin pekâlâ başarılı sayılabileceğini söylemişti. Emsalleri: yani kâh post-muhafazakâr kâh faşizan neoliberal-popülist iktidarların “rekabetçi otoriter” baskısı karşısında iyi kötü ayakta kalabilmek, bir alan tutabilmek bakımından.
Türkiye’de son yirmi yılda içinden başka parti çıkmayan tek ana parti olması da bir başarı sayılır mı?
***
Yine daha önce bir yazıda, CHP’nin içinden her zaman bir (veya: bir, iki, üç, daha fazla…) Güven Partisi çıkabileceğinden bahsetmiştim. Dahası, içindeki o Güven Partisi’nin CHP’nin özü, esası haline gelmesi istidadı da vardır. Nitekim geçen haftasonu yapılan kurultay divanında da Güven Partisi vardı.
Tekrarlarsam; 1960’ların ortalarından beri CHP’de iki ana yönelim görebiliriz. Birisi, “Güven Partisi” dediğim, devletçi ve milliyetçi bir Atatürkçülük’le mühürlenmiş, siyasî felsefesini muhafazakâr-cumhuriyetçi olarak tanımlayacağımız yönelimdir. Ulusalcılık, bunun “çağdaş” sürümüydü ve uzun bir süre Güven Partisi’ni CHP içinde iktidar kıldı. Diğeri, sosyal demokratik veya en geniş meşrepli tanımıyla (sosyalizme meyledeninden sosyal-liberaline, “hümanistinden” sol-popülistine…) sol bir yönelim, veya daha yalın, demokrat bir yönelim.
Bu basitleştirici ideolojik şemanın, klientalizm (yani alış-veriş siyasetinin, müşteri-müvekkil ilişki ağının, müteahhit işlerinin) aynasında epey yamulabildiğini biliyoruz, tabii...
***
Son beş yıla bakınca, milletvekili dokunulmazlıklarının kaldırılmasında ve genel olarak alabildiğine geniş sahaların “devlet politikası” veya “millî politika” sayılarak politika dışı tutulmasına gösterilen rızada, Güven Partisi kendini yine gösterdi. Buna mukabil, Adalet yürüyüşü tecrübesi ve toplumsal muhalefete verilen bazı katkılarda, sol veya demokratik yönelimin kıpırdandığını da görebiliyoruz.
***
CHP’nin son 70 yılındaki en parlak dönemleri, -“hizipçilik” diye horlansa da-, partide farklı seslerin çıktığı, genel başkan dışında da sözü, ağırlığı olan figürlerin olduğu dönemlerdi. Yine bazı seslere tahammül edilemese de, siyasî partiler hukukundaki genel başkan sultası burada da hükmünü icra etse bile (İlhan Cihaner’in adaylığının engellenmesiyle ilgili haberler, en yakınımızdaki örnek), en azından Baykalizasyon dönemine kıyasla daha fazla ses işitilebilmesi, iyi işaret. Bunda şüphesiz yerel yönetimlerin “isim” çıkartmasının da katkısı var.
***
CHP’nin kendi soluyla (içindeki ve dışındaki solla) ilişkisi de hep gerilimli bir ilişki olmuştur. Karşılıklı küçümseme, güvensizlik, alaycılık, sinir… Simbiyozla karşılıklı istismar arası bir sosyal-siyasî mesafe karmaşası... Şu zorlu zamanlar, karşılıklı biraz şeffaflık, açıklık öğretir, biraz olgunlaştırır mı?
***
Yerel yönetim deneyimine değindik. 1970’lerin toplumcu belediyecilik tecrübesi, CHP’nin Ortanın Solu’ndan bu yana tarihinde sosyal demokratik vasfı en bariz ‘geleneklerden” biri olsa gerek. Bir kısmı epeydir süregiden, bir kısmı geçen yılki seçimlerde iş başına gelen yerel yönetimlerin pratiğinde bu geleneği izleyen, onu yenileyen bazı hamleler var. Beri yandan, “başkan” odaklı siyasetin kıskacı da var. CHP’nin yerel yönetim “performansını,” başkan popülaritesinden başka ölçütlerle değerlendirmeye ihtiyaç var.
***
Kemal Kılıçdaroğlu, siyasî partiler hukukunun bahşettiği nihaî karar verici kudretini kullanırken, bir tür moderatör kabiliyeti geliştirdi. Kendi aday olmaktan ziyade, uygun adayı bulup çıkartan lider... Yüksek makamlara CHP, toplam muhalefet içinde bir moderatör-parti işlevi görüyor. Panel-söyleşilerde “kolaylaştırıcı” deniyor ya moderatör için; orta yolu bulucu, uzlaştırıcı, toparlayıcı… Bu moderatörlük deneyiminin riski, moderatörü kendisi bir şey söylemeyen bir idare-i maslahatçıya, vasatlık âmirine dönüştürmesi; pragmatizmi oportünizme doğru bükmesi. Olası bir faydası ise, CHP’nin hep yaka silkilen siyasî becerilerini geliştirmesi; siyasî arabuluculuk ilişkilerinin toplumsal ilişki genişlemesine vesile olabilecek olması, ‘iyi’ pragmatizme alan açması. Bu ‘açılım’ ne kadar oluyor, olabilir; öncelikle örgütlenme denen ‘şeye’ bağlı.
***
CHP İstanbul il başkanı Canan Kaftancıoğlu, partinin örgüt ve saha çalışmasını canlandırmasıyla temayüz etti. Bilindiği gibi, ‘kadın haliyle’ muhalefete irilik ve dirilik kazandırınca iktidarın belli başlı düşman figürlerinden biri haline geldi. Kaftancıoğlu’nun geçen hafta yayımlanan yazısında dile getirdiği “yeni bir kamusallık oluşturma” düsturu, CHP’nin kendini “Cumhuriyeti kurma” misyonuyla özdeşleştirmesinde önemli bir tashihe işaret ediyor. Bir bakıma Cumhuriyeti yeniden-kurma (“ikinci cumhuriyet” diye kaş kaldıranlar muhakkak olur!) fikriyle tanımlayabiliriz bu işareti. Status quo ante değil; yani içinde bulunduğumuz durumdan önceki statükoya dönmek değil. Kaftancıoğlu’nun tarif ettiği, restorasyondan ziyade renovasyon; sosyal ve demokratik bir yenileme.
Sanırım, CHP’nin muhalefetteki moderatörlüğünün daha ‘verimli’ olması için de, bu fikrin etlenip butlanmasına ihtiyaç var.
Tanıl Bora (birikim)
21 Temmuz 2020 Salı
Aksaçlılar Sesleniyor
* Aksaçlılar, Türkiye'nin bugünü ve geleceği ile ilgili yorumlarını ve endişelerini dile getiriyor,
** İktidarı uyarıyor,
*** Muhalefeti uyarıyor,
**** gençliğe sesleniyor
'Kimse, ‘bana dokunmaz, beni ilgilendirmez’ rehavetine kapılmasın, hepimiz tehdit altındayız.'
Ahmet Türk, Aydın Engin, Baskın Oran, Cengiz Çandar, Cengiz Aktar, Halil Ergün, Müjde Ar, Nadire Mater, Nesrin Nas, Rakel Dink, Orhan Pamuk, Tarık Ziya Ekinci ve Zülfü Livaneli’nin de aralarında olduğu "Farklı kesimlerden, farklı geçmişlerden, farklı siyasetlerden gelen" gazeteci, yazar, akademisyen, oyuncu ve insan hakları savunucusu 101 isimden iktidarı uyaran gençlere çağrı yapan ortak bildiri hazırlandı.
İktidarı uyaran ve kendilerine "Aksaçlılar" diyen 101 isim, gençlere seslenerek “Ülkemiz bugüne kadar böylesine koyu bir karanlık, haksızlık, hukuksuzluk, adaletsizlik, toplumsal doku çürümesi, dünyada yalnızlaşma, itibarsızlaşma yaşamamıştı” ifadelerini kullandı.
Ortak bildiride “Hepimiz tehdit altındayız” denilerek “Kimse, ‘bana dokunmaz, beni ilgilendirmez’ rehavetine kapılmasın, hepimiz tehdit altındayız. Bizler ekonomik güçlüklerle, aşımız işimiz için mücadele ederken, iktidardakilerin attığı her adım havamızı biraz daha zehirliyor, toplumu nefes alamaz hale getiriyor. Bizi etkilemez sandığımız yasal kısıtlama ve uygulamalar sadece özgürlüğümüzü değil aşımızı, işimizi de tehdit ediyor” uyarısı yapılıyor.
101 ismin imza verdiği ortak bildiride şu ifadeler yer aldı:
“Farklı kesimlerden, farklı geçmişlerden, farklı siyasetlerden gelen; uzun yılları arkasında bırakmış biz aksaçlılar, ülkemizin adil ve özgür bir toplumda, sulh sükûn içinde yaşamayı hak eden bütün insanlarına, özellikle de umudumuz olan gençlere sesleniyoruz.
Görüp geçirdiklerimize dayanarak söylüyoruz:
Ülkemiz bugüne kadar böylesine koyu bir karanlık, haksızlık, hukuksuzluk, adaletsizlik, toplumsal doku çürümesi, dünyada yalnızlaşma, itibarsızlaşma yaşamamıştı.
Anayasa fiilen askıya alınmış durumda, bağımsız ve tarafsız olması gereken yargı Saray’ın emri altında, kolluk güçleri keza. Cumhuriyetin teminatı bütün kurumlar, tek tek işlemez hale getiriliyor.
Tam bir keyfîlik ve baskı ortamında demokrasinin ve hukukun son kırıntıları da süpürülüyor.
Vatandaşın mal ve can güvenliğini tehdit eden, insan hak ve özgürlüklerini hiçe sayan, yurttaşlık haklarımızı yok eden, meslekî örgütlenmemizi iktidara tâbi kılan, haber alma hakkımızı kısıtlayan, ifade özgürlüğünü budayan yasa ve uygulamalar tepemize art arda balyoz gibi indiriliyor.
Yayılmacı, fetihçi heveslerle; “yurtta barış, dünyada barış” ilkesinin yerini yedi düvelle savaş, çatışma, düşmanlaşma alıyor.
En önemlisi: cephelere bölünüyoruz. Aramıza nifak sokuluyor ki, dindarı laiki, sünnisi alevisi, sağcısı solcusu, Türkü Kürdü, genci yaşlısı bu gidişata “dur” demesin.
Hepimiz tehdit altındayız: Kimse, “bana dokunmaz, beni ilgilendirmez” rehavetine kapılmasın, hepimiz tehdit altındayız. Bizler ekonomik güçlüklerle, aşımız işimiz için mücadele ederken, iktidardakilerin attığı her adım havamızı biraz daha zehirliyor, toplumu nefes alamaz hale getiriyor. Bizi etkilemez sandığımız yasal kısıtlama ve uygulamalar sadece özgürlüğümüzü değil aşımızı, işimizi de tehdit ediyor.
İktidarı uyarıyoruz: Elinizde iktidar gücü var. O güce dayanarak, rıza değil dayatmayla yönetmeye çalışıyorsunuz. Geniş kitleler memnuniyetsiz, tedirgin, huzursuz. Sessizlikleri, var olduğunu sandığınız desteğe değil korkuya ve çaresizliğe dayanıyor. Ancak, gün gelir suskun itirazlar büyür, sandığa yansır, seçmen bu gidişata dur der. O günlerin yaklaştığını siz görmeseniz de bizler görüyoruz.
Muhalefete sesleniyoruz: AKP-MHP koalisyonu gücünü muhalefetin dağınıklığından alıyor. Çaresiz ve kararsız insanlarımız; güvenebileceği, dayanacağı sağlam bir seçenek arıyor. Topyekûn tehdit ancak topyekûn karşı koyuşla bertaraf edilir. Çözüm; bütün muhalefet güçlerinin, kendi çizgilerini, kendi varlıklarını koruyarak temel ilkelerde buluşacakları demokrasi ittifakını gecikmeden kurmaktır.
Gençler! Sesimize kulak verin!
Size seslenişimizi akıl vermek, büyüklenmek olarak değil bunca yılın içinden süzülmüş deneyimlerimizin özeti ve size hak ettiğiniz aydınlık ülkeyi bırakamamış olmanın eksiklenmesi olarak kabul edin.
Bizler umudumuzu hiç yitirmedik. Ülkemizin uçuruma sürüklenmesine, gençlerimizin geleceğinin çalınmasına, halkın yoksulluğa mahkûm edilmesine, kaynakların talanına, doğanın tahribine, kadınlara, halklara, gençlere dayatılan bu yaşama dün olduğu gibi bugün de isyan ederken, umudumuzu sizlere bağlıyoruz.
Size dayatılan bölünmeleri, düşmanlıkları, sahte cepheleri aşın, birlik olun, sesinizi yükseltin. Özgürlüklerimize, aşımıza ekmeğimize, yaşam tarzlarımıza sahip çıkma, haklarımızı talep etme zamanıdır.
Yarının aydınlığı sizlerin ellerinde. Ve biz aksaçlılar o aydınlığı yaşarken görmek istiyoruz.”
Bildiride imzası bulunan 101 isim şöyle:
Abdullah Nefes, Abdülbaki Erdoğmuş, Ahmet Aykaç, Ahmet İnsel, Ahmet Telli, Ahmet Türk, Ali Bayramoğlu, Ali Sirmen, Altan Öymen, Arif Keskiner, Atilla Dorsay, Aydın Cıngı, Aydın Engin, Ayşe Erzan, Ayşenur Arslan, Baskın Oran, Binnaz Toprak, Bülent Ortaçgil, Canan Arın, Celal Doğan, Cem Toker, Cengiz Aktar, Cengiz Çandar, Cihangir İslam, Coşkun Özdemir, Doğan Bermek, Ercan Karakaş, Erdoğan Aydın, Ersin Kalaycıoğlu, Ersin Salman, Ertuğrul Günay, Ertuğrul Yalçınbayır, Eşber Yağmurdereli, Fatma Gök, Fatmagül Berktay, Fehmi Koru, Fikri Sağlar, Filiz Ali, Genco Erkal, Gençay Gürsoy, Gökhan Akçura, Gürel Tüzün, Hacer Ansal, Halil Ergün, Hasan Cemal, Hayri İnönü, Herkül Milas, İbrahim Betil, İbrahim Sinemillioğlu, İlhan Tekeli, Kazım Güleçyüz, Korkut Boratav, Marta Kalyoncu, Mehmet Hayri Kırbaşoğlu, Melek Ulagay, Meral Tamer, Meryem Koray, Moris Gabbay, Murat Belge, Murat Karayalçın, Müjde Ar, Nadire Mater, Nazar Büyüm, Necmiye Alpay, Nesrin Nas, Nesteren Davutoğlu, Nurettin Sözen, Orhan Pamuk, Orhan Silier, Osman Ulagay, Oya Baydar, Öget Öktem Tanör, Ömer Madra, Peral Bayaz, Rakel Dink, Reşit Canbeyli, Rıza Türmen, Selçuk Erez, Serra Yılmaz, Süleyman Coşkun, Süleyman Çelebi, Şahin Tekgündüz, Şanar Yurdatapan, Şebnem Korur Fincancı, Şevket Pamuk, Şükran Soner, Şükrü Aslan, Tarhan Erdem, Tarık Ziya Ekinci, Tuğrul Eryılmaz, Turhan Günay, Tülin Dursun, Ümit Aktaş, Üstün Ergüder, Vecdi Sayar, Veysi Dündar, Yaşar Okuyan, Yücel Erten, Zeynep Oral, Ziya Halis, Zülfü Livaneli.
25 Mayıs 2020 Pazartesi
Umutsuzluğa Kapılmayın
Silivri Cezaevi’nde tutuklu bulunan Gazeteci ve Yazar Ahmet Altan, koronavirüs salgınıyla ilgili Washington Post gazetesi için bir makale yazdı.
Bugünlerde herkes evlerine hapsolmuşken gerçek bir hapishanede bulunmak, okyanusun dibindeki bir akvaryumda bulunmak gibi hissettiriyor.
Endişeden kendinizi yiyip bitirdiğinizi (gardiyanların bize verdiği eski gazeteleri okuyarak ve izin verilen bazı kanalları izleyerek) görebiliyorum. Ben 70 yaşındayım ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hükümetine ‘subliminal mesajlarla’ karşı koymak suçlamasıyla, Covid-19 vakalarının hızla yayıldığı bir cezaevindeyim. Okyanusun dibinde oturmak ve ölümün herkesten çok hedefi olmak konusunda daha fazla şey bilen biri olarak, size şunu söylemek isterim: Umutsuzluğa kapılmayın.
İNSANLIK YENİ BİR ÇAĞA ULAŞACAK
Tarihin, hayatın kendisini sarsan devasa bir fay hattı boyunca kırılmasına tanıklık etmekteyiz. Bu kırılma bize umut dolu bir gelecek vaat ediyor.
Herkesin deneyimlemekte olduğu dehşetin farkındayım. Timsahlarla dolu bir nehri geçmek zorunda kalan milyarlarca antilop gibi, hayatta kalmak ve karşı kıyıya ulaşmak için çılgınca mücadele ediyoruz. Fakat felaket birkaç ay içinde son bulacak ve insanlık yeni bir çağa ulaşacak.
Bu tuhaf gezegenin düzeni bu. Daha iyi koşullara ancak felaketlerle ulaşılabiliyor. Savaşlarda ve pandemilerde yara alarak ilerleme sağlıyoruz.
21’İNCİ YÜZYIL PANDEMİDEN SONRA BAŞLAYACAK
Bu felaket bize, uzun zamandır göz ardı ettiğimiz çok sayıda gerçeği gösterdi; bize aynı zamanda varış noktamıza ulaşmamız için yol gösterdi. 21’inci yüzyılın, bu pandemi bittikten sonra başlayacağına inanıyorum. Kısa bir süreliğine geriye gidiyor gibi görünebiliriz ama bu uzun sürmeyecek.
DEVLET SİSTEMİ SON BULACAK
Bu pandemi bize, ‘devlet’ adı verilen kurguların beş para etmez olduğunu gösterdi. Devletlerin yapısının miadının dolduğu açık. Posta arabalarını atların çektiği bir dönemden kalmış idari bir sistemin hâlâ var olması doğanın kanunlarına aykırı. Devletler insan ilerlemesini engeller. Pandemi, devletlerin ve yöneticilerinin iktidar hırsı yüzünden yaptıkları hatalar nedeniyle kontrolden çıktı. Çin ilk başta yalan söylemeseydi ve diğer ülkelerin liderleri kayıtsız kalmasaydı, zarar bu kadar büyük bir boyutta olmayacaktı.
Çok uzak olmayan bir gelecekte, dünya bir şehir devletler federasyonu haline gelecek – başka bir seçeneği olmadığını anlayacak. Devletler, sınırlar ve bayraklar, bu krizde deneyimlediğimiz gibi, ortak felaketler sırasında insanlığın iyiliğinin aleyhine işliyor.
SEÇİM KAZANMAK VE LİDERLİK FARKLI ŞEYLER
Bir diğer gerçeği daha gördük: Seçimleri kazanma ve bir topluma liderlik edebilme yetenekleri, tamamen farklı beceriler – birbirleriyle savaş halinde olan beceriler. Seçimler genellikle en fazla yalan söyleyen, epik film müziğini diğerlerinden daha yüksek sesle çalanlar tarafından kazanılıyor. Fakat o aynı kişiler bilgelikle yönetemiyor. Bu fenomenin birçok örneğini gördük.
İŞ TANIMI DEĞİŞECEK
Bu felaket aynı zamanda, tarihteki büyük bir değişimin kıyafet provası oldu: İşçiler, üretim zincirindeki geleneksel yerlerinden çıktı. İnternet sayesinde, insanların üretime zihinsel katkısı artarken, fiziksel rolleri önemli ölçüde azaldı. 21’inci yüzyılda, insanlar fiziksel çalışmayla sınırlandırılmayacak. Bu dönemi yaşarken değişimin kaçınılmazlığını kavrıyor, yeni bir ekonomik düzeni keşfediyoruz.
ÇİN’DEKİ PAZARCIYI KURTARAMAZSANIZ, İNGİLTERE BAŞBAKANINI DA KURTARAMAZSINIZ
Bazı insanlar harcayabileceklerinden fazla paraya sahipken diğerlerinin bir kuruşunun ve sığınacak bir yerlerinin olmamasının, ‘ortak’ bir felakete yol açabileceğini öğreniyoruz. Eğer Çin’deki bir pazar çalışanının kurtaramazsanız, İngiltere’de başbakanı da kurtaramazsınız.
BENCİLLİK ÖLDÜRÜR
Bu durum, büyük bir mutasyona yol açabilir. Eğer kendinizi korumak istiyorsanız, başkalarını da korumanız gerekir. Bencilce davranışlar sizi öldürür. İnsanlar belki de ilk defa böylesine net bir bilinçle, insanlık adı verilen büyük bir akıntının parçası olduklarının farkına vardı.
YAŞLI FİKİRLERİ DE ÖLDÜRÜYOR
Bu virüs benim gibi yaşlı adamları değil, aynı zamanda her tür yaşlanmış kavramı, inancı ve fikri de deviriyor. Yeni bir dünyanın ve daha önemlisi yeni bir tür insanın eşiğini acı çekerek geçiyoruz.
Bu büyük travmanın ortasında, gelecek hakkında iyimserim. Burada sözünü ettiğim şey, ütopya değil. Bir aptalın iyimserliği değil. Söylediklerimin gerçekleşeceğine inanıyorum ve bunu göremeyeceğimi biliyorum. Bu satırları, benim yaşımdaki insanları öldüren bir virüsün şiddetli saldırısını bir cezaevi hücresinde beklerken yazıyorum. Kendim için değil, parçası olduğum insanlık için iyimserim.
BİR TURPTAN DAHA UMUTSUZ OLMAYALIM
Kasım ayında bize öğle yemeklerinde turp verilmişti. Hücre arkadaşım o turbu karton bir bardağa koyup, penceredeki demir parmaklıkların yanında bıraktı. Turp çürümeye başladı. Yakın zamandaysa, ondan yeşil bir filiz çıkmaya başladı. Büyüdü ve büyüdü. Filizin ucunda küçük beyaz çiçekler açtı. Her sabah kalkıp o çiçeklere bakıyorum. O büyük klişeye tanıklık ediyorum: Turp ölüyor ve aynı zamanda canlanıyor. Zavallı bir turp, kendi yok oluşundan çiçekler yaratıyor. İyimserliğinden vazgeçmeden, ölürken geleceğe uzanıyor.
Bunu okuduğunuzda belki hastalanmış olacağım. Fakat bu ne fark ettirir? Eğer bir karton bardakta ölmekte olan bir turp çiçek açabiliyorsa, cezaevindeki yaşlı bir adam da iyimser olabilir.
Bir turptan daha umutsuz olmayacağız, değil mi?
Mehmet Altan
Gazeteci
www.evrensel.net - Washington Post
15 Mayıs 2020 Cuma
Mahalle olmayan mahallerde huzursuzluğun iktidarı
Ayşe Çavdar:
1990’larda Refah Partisi’nin (RP) neden ansızın yükseldiği konusunda klişe bir teori vardı. Parti olanca gücüyle dönemin sağcı-solcu iktidar ortaklarının görmezden geldiği, ihtiyaçlarını karşılamaktan vazgeçtiği işçi mahallelerinde örgütlenmişti. Bu klişede bahsedilen mahalleler planlı şehrin orta sınıf yaşam alanları değil, çoğu onun kıyısında konuşlanmış gecekondu mahalleleri, ya da merkezdeki yıpranmış semtlerdi.
1970’lerde sol örgütlerin filizlendiği bu mahalleler, 1980 darbesinin ardından adeta kimsesiz kalmışlardı. RP’yi oluşturan İslamcı çevreler de bu iktidar boşluğunu görmüş, örgütledikleri türlü çeşit dayanışma pratiğine İslami bir zarf üretmiş ve arzu ettikleri dinamiği yakalamışlardı. Recep Tayyip Erdoğan bu dinamiğin yanı sıra, seküler sağ ve sol merkezlerin zahmet edip kendilerini yenilemektense her anlamda muhafazakârlaşmalarının yarattığı hayal kırıklığının üzerinde yükselip İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı oldu.
"Başak Konutları" ve "Hilal Konutları"
İlk iş belediyenin işlevsiz kalmış şirketlerinden biri olan KİPTAŞ’ı etkinleştirdi. Ardından, İstanbul’un Avrupa yakasındaki Başak Konutları ve Anadolu yakasındaki Hilal Konutlarının temellerini attı. Site formunda planlanan bu iki konut kompleksi onun bugün de sürmekte olan siyasal projesinin laboratuvarı oldular. Başak Konutları, kendisinden önceki dönemde şekillendirilmiş ama hayata geçirilmemiş gecekondu önleme projesinin uygulamadaki adıydı ve alt sınıflara sesleniyordu. Hilal Konutları ise RP’nin elit kesimlerine, zenginlerine ev sahipliği yapacaktı.
Başlangıçtaki amaç bu değildi, ama RP’li belediyelerin —bugün HDP’ye AKP ve diğer partilerin yaptığı gibi— olağan şüpheli olarak görülüp her vasıtayla sınırlanmaya çalışıldığı dönemin siyasi koşullarında bu konut projeleri tuhaf bir işlev gördüler. İstanbul’un her yerindeki mahallelerde yaşayan RP’ye gönül vermiş ya da sadece yakın kesimleri ekonomik güçleri ölçüsünde o mahallelerden kopardılar.
Böylece RP’nin içine doğduğu gecekondu mahallelerinde ve şehrin merkezindeki bakımsız ve kaotik, kozmopolit semtlerde yaşayan geniş halk kesimleri için geliştirdiği vaad şekillenmiş oldu. Onlara mahallelerini terk edip gidebilecekleri yeni menziller sunacaktı. Bu taşınma sınıfsal bir yükselişin hem zemini hem göstergesi olacaktı. 1990’ların ikinci yarısındaki fırtınalı siyasi atmosferde söz konusu sınıfsal yükseliş ve taşınma hali AKP’nin bugün de sık sık tekrar ettiği “dava”nın somut/mekânsal ifadesiydi.
28 Şubat sürecinin ardından RP ve onun yerine kullanılan Fazilet Partisi kapatıldı. Türkiye 1999’da iki büyük depremle sarsıldı, ardından 2001 kriziyle adeta yıkıldı. O esnada RP’nin “yenilikçiler”i, bugün kanlı düşman oldukları Fethullahçıların yanı sıra, merkez sağın ve liberal siyasetin dönemin sivil-askeri-yargı bürokrasisinin de güven duyabilecekleri kimi elitleriyle ittifak halinde AKP’yi kurdular.
Liberalleşme vaatleri
Toplumun geniş kesimlerinin rızasını alabilecekleri bir liberalleşme vaadiyle ortaya çıkmışlardı. 2004 yılında hazırladıkları Kamu Reformu Yasa Tasarısı bir taşla bir kaç kuş vurmayı hedefliyordu. Yerel yönetimleri güçlendirecek, Türkiye’nin idari yapısını AB standartlarına yaklaştıracak, bu arada her an darbe korkusuyla yaşayan dönemin AKP’si için, başlarına böyle bir iş gelse bile güçlendirilmiş belediyelerde yerel iktidarı ve kaynakları ellerinde tutabilecekleri bir zemin oluşturacaktı. Dönemin CHP’si, ülkenin birlik ve bütünlüğüne, üniter yapısına zeval vereceği gerekçesiyle can hıraş karşı çıktı bu yasa tasarısına. Dönemin cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer de veto etti. Böylece Türkiye de, AKP de idari yetkilerin yerele yayılabileceği çok önemli bir olanaktan mahrum kaldılar. Bugün muhalefet partilerinin kazandığı belediyelerle merkezi idare arasındaki gerilime, Kamu Reformu Yasa Tasarısı’nın tartışıldığı süreci hatırlayarak bakmak doğrusu hayli öğretici.
Öte yandan AKP, RP’li belediyelerin geliştirdiği konut merkezli kalkınma ve kendisine gönül verenleri sınıf atlatma, sınıf atlatma vaadiyle gönül kazanma, projesinin ne kadar önemli bir siyasi ve ekonomik araç olduğunu gayet iyi biliyordu. Merkezi idarenin elinde de KİPTAŞ’a benzer, görece atıl kalmış bir “şirket” vardı. 2005 yılından itibaren TOKİ’yi defalarca yaptıkları yasa değişiklikleriyle alabildiğine güçlendirdiler. Öyle ki, TOKİ devlet adına Türkiye’deki tüm mülklerin, arazilerin ayrıcalıklı mutasarrıfı haline geldi. Hatta belediyelerin planlama yetkilerinin büyük çoğunluğunu ya devraldı ya onların üzerine çıkan yetkileriyle işlemez hale getirdi. KİPTAŞ’ın İstanbul’da (RP’li belediyelerin Kayseri, Çorum gibi şehirlerde) uyguladığı kapılı ve duvarlı site modeli, TOKİ eliyle yurttaşların ödeme güçlerini temel alan binlerce projeyle ülke sathına yayıldı. Bu modelin nasıl yaygın ve karşı konulması zor bir özelleştirme ve mülkiyet transferi süreci yarattığı ayrı bir tartışma konusu. Tüm Türkiye’de 700 binden fazla konut üreten, bunun yanı sıra kapılı ve duvarlı site modelinin inşaat şirketleri eliyle yaygınlaşmasını, adeta kural haline gelmesini sağlayan TOKİ’nin bir numaralı kurbanı ise mahalle tecrübesi oldu.
Görece dinliyle görece dinsizi, görece zenginle görece yoksulu, farklı şehirlerden göç etmiş, büyük şehirlere farklı yöntem ve becerilerle tutunmuş ailelerin yaşadıkları mahalleler bizzat TOKİ’nin ya da onu model alan özel inşaat şirketlerinin ürettikleri kapılı ve duvarlı sitelere doğru dağılmaya başladı. Bu model kentsel mekânda kesif bir sınıfsal ayrımı dayatıyordu. Çünkü taşınılacak yer seçiminde ilk değişken satın alma gücüydü ve zengin zenginle yoksul yoksulla parasının satın alabileceği kadar konfora rıza göstererek taşınıyordu. İkinci değişken ise yaşam tarzı oldu. Yapabilenler yaşam tarzı itibariyle kendilerine benzer insanlarla daha rahat edeceklerini düşünerek, mahallenin denetlenmesi zor kozmopolit atmosferinden duvarlarla çevrilip kapılarla sabitlenmiş standart yaşam alanlarına yöneldiler. Bu da şehirlerin yüzeyinde yaşam tarzı eksenli ikinci bir parçalanma hattı meydana getirdi.
Toplumsal ilişkiler standartlaşıyor
Duvarlı ve kapılı bu yaşam alanlarında bir araya gelen aileler hikâyelerini de geride bırakıyor, kendilerini yaşam tarzı, mensubu oldukları cemaat ve taahhütte bulundukları siyaset (parti) üzerinden yeniden tarif ediyorlardı. Bunun en önemli gerekçesi bu yerlerde toplumsal ilişkilerin çeşitliliğinin azalması, standartlaşması (dini sohbetler, kermesler, siteye yakın kültür merkezindeki paneller, komşuluk ilişkilerinin bile ancak cemaat etkinlikleri dolayımıyla yürütülmesi) çoğu zaman çarşı-pazar mevzuunun bile siteye yakın AVM’de halledilmesiydi. Eski tanışıklıkların, tecrübelerin, onları kendilerine benzemeyen başkalarıyla temas ve müzakere halinde olmaya mecbur bırakan mekanizmaların ağırlığından kurtulmuş ancak gündelik hayatın üzerine yayılabileceği zemini de daraltmışlardı. Dini cemaatler, gruplar da şehrin kalabalığından, ayartıcı çoğulluğundan, ayrıca eleştiri yüklü bakışlardan uzaklaşıp bu gönüllü temerküz alanlarında kendi elitlerini oluşturdular.
Duvarın ve kapının dışı muhtemel genişlemenin, piyasanın, yatırımın; içi ise takva performansında rekabetin sahasıydı.
Fakat beklenmedik bir sonuç çıktı ortaya. Kendi aralarındaki rekabet de şehrin yüzeyinde değil, bu duvarlı ve kapılı yaşam ünitelerinin sınırları içinde vuku buluyordu. Duvarın ve kapının dışı muhtemel genişlemenin, piyasanın, yatırımın; içi ise takva performansında rekabetin sahasıydı. Takvanın içeriği yalnızca dini vecibeler ve çoğu nevzuhur adetlerle cilalanmış davranış ve ibadet kalıplarından ibaret değildi elbette. Bütün bu imkânları ve değişimi sağlayan siyasi otoriteye sadakat de listeye eklenmişti çoktan. Dolayısıyla bu yerler ibadette ve sadakatte radikalleşmenin alanlarına dönüştüler zamanla.
Her bir hanenin velinimetin gören gözüne ve duyan kulağına dönüştüğü aşama ise AKP ile Gülenciler arasındaki kavganın patlak vermesiyle başladı. O kavganın tevellüdü sanıldığı gibi 17-25 Aralık skandallar serisi değil. AKP kurulduğu andan itibaren, merkezdeki yerini sağlamlaştırdığı her adımda yalnız Gülencilerle AKP ittifakını oluşturan diğer cemaat ve gruplar arasında değil, her bir grubun ve cemaatin arasında ve içinde de elde edilen güçten faydalanma uğrunda giderek kızışan bir rekabet başlamıştı zaten. Sadakati merkezli takva, velinimeti memnun ederek ödül kazanmak üzere girişilen bu rekabetin başlıca performans konusuydu. AKP’nin sınıf atlatmak ve mahallelerinden, özgün öykülerinden koparmak suretiyle hiç yoksa alım gücü itibariyle orta sınıflaştırdığı dindar-muhafazakâr kesimleri, merkezinde kendisinin olduğu bir dava etrafında radikalleştirdiği süreç böyle şekillendi.
AKP etrafında, onun dağıttığı nimetler için birbirleriyle canhıraş rekabet eden dindar elitler, velinimet adına birbirlerini gözetleyen ve dinleyen panoptik cihazlara dönüştüler.
17-25 Aralık’la başlayan, 15 Temmuz’da gerçekleşen talihsiz darbe girişimiyle kanlı bir ayyuka çıkan ve ondan beridir memleketteki siyasi tartışmanın bağımsız değişkeni haline gelen olağanüstü gerginliğin gölgesi en çok da birbirlerine olan benzerliklerinde huzur bulabileceklerini zanneden dindar elitlerin üzerine düştü. AKP etrafında, onun dağıttığı nimetler için birbirleriyle canhıraş rekabet eden dindar elitler, velinimet adına birbirlerini gözetleyen ve dinleyen panoptik cihazlara dönüştüler. Tabii bu vaziyetin kişisel çıkarlar ve arzularla birleşmesi kaçınılmazdı. Komşunun çocukları çok gürültü yaptığı ya da çöpü, ayakkabılarını apartmanın ortak alanında unuttuğu için polise “şu sitenin şu numaralı dairesinde oturan kişi Fetöcüdür” diye ihbarlar yapıldığına dair haberler yayıldı bir dönem.
"Klostrofobik alanlar"
İktidarın “Fetöcü” tarifini alabildiğine geniş tutması site içi rekabette bu türlü hilelere başvurulmasını kolaylaştırıyordu. Derken, ismini anmak istemediğim kimileri komşularını listeledikleri, yeni bir darbe girişimini (Allah yazdıysa bozsun) velinimete sadakatlerini en radikal şekilde gösterecekleri bir performans fırsatı olarak bekledikleri yolunda talihsiz açıklamalar yaptılar. Demek ki, şehrin kozmopolit mahallelerinin günahkâr atmosferinden kaçarak sığındıkları bu klostrofobik alanlar artık kimseye huzur vermiyordu. İmkânların ama daha çok paydaşların azaldığı, velinimetin ödül dağıtırken her zamankinden seçici ve tedbirli olduğu, dolayısıyla yarışmacıların takva/sadakat performanslarından beklentilerin arttığı bu ortamda korkarım dindar dindarın, AKP’li AKP’linin kurdu haline geldi. Bu hiç de “birbirlerinden bulsunlar” denilebilecek bir durum değil. Çünkü merkezi iktidarın hem en güçlü hem en zayıf yönünü kendisinin dağıttığı nimetler için rekabet edenler arasındaki bu huzursuzluk oluşturuyor. O iktidar, her zamankinden daha merkezi olduğu için de sonuçları söz konusu rekabetin taraflarının karşı karşıya gelecekleri bir hatta sınırlanabilirmiş gibi durmuyor. Memleket sathında bir huzursuzluğun kara habercisi olarak gözlerimizin önünde salınıyor.
Bu huzursuz rekabetin dışında kalmak, onun ürkütücü sonuçlarından korunmanın bir yolu değil. Fakat etkisini sınırlamanın yollarını, şehirlilik ve mahalle tecrübesinin ürettiği en geniş anlamlı siyasi müzakereyi canlandırmak suretiyle bulmak mümkün. Nitekim, içinden geçtiğimiz korona krizi esnasında gerek yerel yönetimler gerekse yurttaş inisiyatifleriyle üretilen dayanışma pratikleri, merkezi iktidar eliyle şu ya da bu şekilde sınırlandırılsalar da, o huzursuzluğun yerini alabilecek bir hayat tecrübesi üretme yetisinin capcanlı olduğunun da göstergeleri.
1990’larda Refah Partisi’nin (RP) neden ansızın yükseldiği konusunda klişe bir teori vardı. Parti olanca gücüyle dönemin sağcı-solcu iktidar ortaklarının görmezden geldiği, ihtiyaçlarını karşılamaktan vazgeçtiği işçi mahallelerinde örgütlenmişti. Bu klişede bahsedilen mahalleler planlı şehrin orta sınıf yaşam alanları değil, çoğu onun kıyısında konuşlanmış gecekondu mahalleleri, ya da merkezdeki yıpranmış semtlerdi.
1970’lerde sol örgütlerin filizlendiği bu mahalleler, 1980 darbesinin ardından adeta kimsesiz kalmışlardı. RP’yi oluşturan İslamcı çevreler de bu iktidar boşluğunu görmüş, örgütledikleri türlü çeşit dayanışma pratiğine İslami bir zarf üretmiş ve arzu ettikleri dinamiği yakalamışlardı. Recep Tayyip Erdoğan bu dinamiğin yanı sıra, seküler sağ ve sol merkezlerin zahmet edip kendilerini yenilemektense her anlamda muhafazakârlaşmalarının yarattığı hayal kırıklığının üzerinde yükselip İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı oldu.
"Başak Konutları" ve "Hilal Konutları"
İlk iş belediyenin işlevsiz kalmış şirketlerinden biri olan KİPTAŞ’ı etkinleştirdi. Ardından, İstanbul’un Avrupa yakasındaki Başak Konutları ve Anadolu yakasındaki Hilal Konutlarının temellerini attı. Site formunda planlanan bu iki konut kompleksi onun bugün de sürmekte olan siyasal projesinin laboratuvarı oldular. Başak Konutları, kendisinden önceki dönemde şekillendirilmiş ama hayata geçirilmemiş gecekondu önleme projesinin uygulamadaki adıydı ve alt sınıflara sesleniyordu. Hilal Konutları ise RP’nin elit kesimlerine, zenginlerine ev sahipliği yapacaktı.
Başlangıçtaki amaç bu değildi, ama RP’li belediyelerin —bugün HDP’ye AKP ve diğer partilerin yaptığı gibi— olağan şüpheli olarak görülüp her vasıtayla sınırlanmaya çalışıldığı dönemin siyasi koşullarında bu konut projeleri tuhaf bir işlev gördüler. İstanbul’un her yerindeki mahallelerde yaşayan RP’ye gönül vermiş ya da sadece yakın kesimleri ekonomik güçleri ölçüsünde o mahallelerden kopardılar.
Böylece RP’nin içine doğduğu gecekondu mahallelerinde ve şehrin merkezindeki bakımsız ve kaotik, kozmopolit semtlerde yaşayan geniş halk kesimleri için geliştirdiği vaad şekillenmiş oldu. Onlara mahallelerini terk edip gidebilecekleri yeni menziller sunacaktı. Bu taşınma sınıfsal bir yükselişin hem zemini hem göstergesi olacaktı. 1990’ların ikinci yarısındaki fırtınalı siyasi atmosferde söz konusu sınıfsal yükseliş ve taşınma hali AKP’nin bugün de sık sık tekrar ettiği “dava”nın somut/mekânsal ifadesiydi.
28 Şubat sürecinin ardından RP ve onun yerine kullanılan Fazilet Partisi kapatıldı. Türkiye 1999’da iki büyük depremle sarsıldı, ardından 2001 kriziyle adeta yıkıldı. O esnada RP’nin “yenilikçiler”i, bugün kanlı düşman oldukları Fethullahçıların yanı sıra, merkez sağın ve liberal siyasetin dönemin sivil-askeri-yargı bürokrasisinin de güven duyabilecekleri kimi elitleriyle ittifak halinde AKP’yi kurdular.
Liberalleşme vaatleri
Toplumun geniş kesimlerinin rızasını alabilecekleri bir liberalleşme vaadiyle ortaya çıkmışlardı. 2004 yılında hazırladıkları Kamu Reformu Yasa Tasarısı bir taşla bir kaç kuş vurmayı hedefliyordu. Yerel yönetimleri güçlendirecek, Türkiye’nin idari yapısını AB standartlarına yaklaştıracak, bu arada her an darbe korkusuyla yaşayan dönemin AKP’si için, başlarına böyle bir iş gelse bile güçlendirilmiş belediyelerde yerel iktidarı ve kaynakları ellerinde tutabilecekleri bir zemin oluşturacaktı. Dönemin CHP’si, ülkenin birlik ve bütünlüğüne, üniter yapısına zeval vereceği gerekçesiyle can hıraş karşı çıktı bu yasa tasarısına. Dönemin cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer de veto etti. Böylece Türkiye de, AKP de idari yetkilerin yerele yayılabileceği çok önemli bir olanaktan mahrum kaldılar. Bugün muhalefet partilerinin kazandığı belediyelerle merkezi idare arasındaki gerilime, Kamu Reformu Yasa Tasarısı’nın tartışıldığı süreci hatırlayarak bakmak doğrusu hayli öğretici.
Öte yandan AKP, RP’li belediyelerin geliştirdiği konut merkezli kalkınma ve kendisine gönül verenleri sınıf atlatma, sınıf atlatma vaadiyle gönül kazanma, projesinin ne kadar önemli bir siyasi ve ekonomik araç olduğunu gayet iyi biliyordu. Merkezi idarenin elinde de KİPTAŞ’a benzer, görece atıl kalmış bir “şirket” vardı. 2005 yılından itibaren TOKİ’yi defalarca yaptıkları yasa değişiklikleriyle alabildiğine güçlendirdiler. Öyle ki, TOKİ devlet adına Türkiye’deki tüm mülklerin, arazilerin ayrıcalıklı mutasarrıfı haline geldi. Hatta belediyelerin planlama yetkilerinin büyük çoğunluğunu ya devraldı ya onların üzerine çıkan yetkileriyle işlemez hale getirdi. KİPTAŞ’ın İstanbul’da (RP’li belediyelerin Kayseri, Çorum gibi şehirlerde) uyguladığı kapılı ve duvarlı site modeli, TOKİ eliyle yurttaşların ödeme güçlerini temel alan binlerce projeyle ülke sathına yayıldı. Bu modelin nasıl yaygın ve karşı konulması zor bir özelleştirme ve mülkiyet transferi süreci yarattığı ayrı bir tartışma konusu. Tüm Türkiye’de 700 binden fazla konut üreten, bunun yanı sıra kapılı ve duvarlı site modelinin inşaat şirketleri eliyle yaygınlaşmasını, adeta kural haline gelmesini sağlayan TOKİ’nin bir numaralı kurbanı ise mahalle tecrübesi oldu.
Görece dinliyle görece dinsizi, görece zenginle görece yoksulu, farklı şehirlerden göç etmiş, büyük şehirlere farklı yöntem ve becerilerle tutunmuş ailelerin yaşadıkları mahalleler bizzat TOKİ’nin ya da onu model alan özel inşaat şirketlerinin ürettikleri kapılı ve duvarlı sitelere doğru dağılmaya başladı. Bu model kentsel mekânda kesif bir sınıfsal ayrımı dayatıyordu. Çünkü taşınılacak yer seçiminde ilk değişken satın alma gücüydü ve zengin zenginle yoksul yoksulla parasının satın alabileceği kadar konfora rıza göstererek taşınıyordu. İkinci değişken ise yaşam tarzı oldu. Yapabilenler yaşam tarzı itibariyle kendilerine benzer insanlarla daha rahat edeceklerini düşünerek, mahallenin denetlenmesi zor kozmopolit atmosferinden duvarlarla çevrilip kapılarla sabitlenmiş standart yaşam alanlarına yöneldiler. Bu da şehirlerin yüzeyinde yaşam tarzı eksenli ikinci bir parçalanma hattı meydana getirdi.
Toplumsal ilişkiler standartlaşıyor
Duvarlı ve kapılı bu yaşam alanlarında bir araya gelen aileler hikâyelerini de geride bırakıyor, kendilerini yaşam tarzı, mensubu oldukları cemaat ve taahhütte bulundukları siyaset (parti) üzerinden yeniden tarif ediyorlardı. Bunun en önemli gerekçesi bu yerlerde toplumsal ilişkilerin çeşitliliğinin azalması, standartlaşması (dini sohbetler, kermesler, siteye yakın kültür merkezindeki paneller, komşuluk ilişkilerinin bile ancak cemaat etkinlikleri dolayımıyla yürütülmesi) çoğu zaman çarşı-pazar mevzuunun bile siteye yakın AVM’de halledilmesiydi. Eski tanışıklıkların, tecrübelerin, onları kendilerine benzemeyen başkalarıyla temas ve müzakere halinde olmaya mecbur bırakan mekanizmaların ağırlığından kurtulmuş ancak gündelik hayatın üzerine yayılabileceği zemini de daraltmışlardı. Dini cemaatler, gruplar da şehrin kalabalığından, ayartıcı çoğulluğundan, ayrıca eleştiri yüklü bakışlardan uzaklaşıp bu gönüllü temerküz alanlarında kendi elitlerini oluşturdular.
Duvarın ve kapının dışı muhtemel genişlemenin, piyasanın, yatırımın; içi ise takva performansında rekabetin sahasıydı.
Fakat beklenmedik bir sonuç çıktı ortaya. Kendi aralarındaki rekabet de şehrin yüzeyinde değil, bu duvarlı ve kapılı yaşam ünitelerinin sınırları içinde vuku buluyordu. Duvarın ve kapının dışı muhtemel genişlemenin, piyasanın, yatırımın; içi ise takva performansında rekabetin sahasıydı. Takvanın içeriği yalnızca dini vecibeler ve çoğu nevzuhur adetlerle cilalanmış davranış ve ibadet kalıplarından ibaret değildi elbette. Bütün bu imkânları ve değişimi sağlayan siyasi otoriteye sadakat de listeye eklenmişti çoktan. Dolayısıyla bu yerler ibadette ve sadakatte radikalleşmenin alanlarına dönüştüler zamanla.
Her bir hanenin velinimetin gören gözüne ve duyan kulağına dönüştüğü aşama ise AKP ile Gülenciler arasındaki kavganın patlak vermesiyle başladı. O kavganın tevellüdü sanıldığı gibi 17-25 Aralık skandallar serisi değil. AKP kurulduğu andan itibaren, merkezdeki yerini sağlamlaştırdığı her adımda yalnız Gülencilerle AKP ittifakını oluşturan diğer cemaat ve gruplar arasında değil, her bir grubun ve cemaatin arasında ve içinde de elde edilen güçten faydalanma uğrunda giderek kızışan bir rekabet başlamıştı zaten. Sadakati merkezli takva, velinimeti memnun ederek ödül kazanmak üzere girişilen bu rekabetin başlıca performans konusuydu. AKP’nin sınıf atlatmak ve mahallelerinden, özgün öykülerinden koparmak suretiyle hiç yoksa alım gücü itibariyle orta sınıflaştırdığı dindar-muhafazakâr kesimleri, merkezinde kendisinin olduğu bir dava etrafında radikalleştirdiği süreç böyle şekillendi.
AKP etrafında, onun dağıttığı nimetler için birbirleriyle canhıraş rekabet eden dindar elitler, velinimet adına birbirlerini gözetleyen ve dinleyen panoptik cihazlara dönüştüler.
17-25 Aralık’la başlayan, 15 Temmuz’da gerçekleşen talihsiz darbe girişimiyle kanlı bir ayyuka çıkan ve ondan beridir memleketteki siyasi tartışmanın bağımsız değişkeni haline gelen olağanüstü gerginliğin gölgesi en çok da birbirlerine olan benzerliklerinde huzur bulabileceklerini zanneden dindar elitlerin üzerine düştü. AKP etrafında, onun dağıttığı nimetler için birbirleriyle canhıraş rekabet eden dindar elitler, velinimet adına birbirlerini gözetleyen ve dinleyen panoptik cihazlara dönüştüler. Tabii bu vaziyetin kişisel çıkarlar ve arzularla birleşmesi kaçınılmazdı. Komşunun çocukları çok gürültü yaptığı ya da çöpü, ayakkabılarını apartmanın ortak alanında unuttuğu için polise “şu sitenin şu numaralı dairesinde oturan kişi Fetöcüdür” diye ihbarlar yapıldığına dair haberler yayıldı bir dönem.
"Klostrofobik alanlar"
İktidarın “Fetöcü” tarifini alabildiğine geniş tutması site içi rekabette bu türlü hilelere başvurulmasını kolaylaştırıyordu. Derken, ismini anmak istemediğim kimileri komşularını listeledikleri, yeni bir darbe girişimini (Allah yazdıysa bozsun) velinimete sadakatlerini en radikal şekilde gösterecekleri bir performans fırsatı olarak bekledikleri yolunda talihsiz açıklamalar yaptılar. Demek ki, şehrin kozmopolit mahallelerinin günahkâr atmosferinden kaçarak sığındıkları bu klostrofobik alanlar artık kimseye huzur vermiyordu. İmkânların ama daha çok paydaşların azaldığı, velinimetin ödül dağıtırken her zamankinden seçici ve tedbirli olduğu, dolayısıyla yarışmacıların takva/sadakat performanslarından beklentilerin arttığı bu ortamda korkarım dindar dindarın, AKP’li AKP’linin kurdu haline geldi. Bu hiç de “birbirlerinden bulsunlar” denilebilecek bir durum değil. Çünkü merkezi iktidarın hem en güçlü hem en zayıf yönünü kendisinin dağıttığı nimetler için rekabet edenler arasındaki bu huzursuzluk oluşturuyor. O iktidar, her zamankinden daha merkezi olduğu için de sonuçları söz konusu rekabetin taraflarının karşı karşıya gelecekleri bir hatta sınırlanabilirmiş gibi durmuyor. Memleket sathında bir huzursuzluğun kara habercisi olarak gözlerimizin önünde salınıyor.
Bu huzursuz rekabetin dışında kalmak, onun ürkütücü sonuçlarından korunmanın bir yolu değil. Fakat etkisini sınırlamanın yollarını, şehirlilik ve mahalle tecrübesinin ürettiği en geniş anlamlı siyasi müzakereyi canlandırmak suretiyle bulmak mümkün. Nitekim, içinden geçtiğimiz korona krizi esnasında gerek yerel yönetimler gerekse yurttaş inisiyatifleriyle üretilen dayanışma pratikleri, merkezi iktidar eliyle şu ya da bu şekilde sınırlandırılsalar da, o huzursuzluğun yerini alabilecek bir hayat tecrübesi üretme yetisinin capcanlı olduğunun da göstergeleri.
Ayşe Çavdar/14/05/2020
tr.euronews.com
5 Mayıs 2020 Salı
Kâğıt ve Kaplan
Vakt-ü zamanında Mao emperyalizmin kâğıttan bir kaplan olduğunu ilan etmişti. Ettiği yıllarda “emperyalizm” dendiğinde artık “Büyük Britanya”yı değil de Amerika Birleşik Devletleri’ni anlar olmuştuk. Buna göre Amerika da kâğıttan kaplandı. Amerika ile Mao’nun Çin’i zaman zaman Kore’de olduğu gibi karşı karşıya geldiler. Ama bu “okazyonlar” Mao’ya Amerika’yı “yırtma” fırsatı tanımadı. Amerika ise yıllar yılı Çin’in Birleşmiş Milletler’e kabulünü, dolayısıyla “Güvenlik Konseyi” içinde yerini almasını engelledi. Amerika’nın ham maddesinde bolca kâğıt bulunduğunu kanıtlamak Vietnam’a kaldı.
Şimdilerde, çoktandır Amerika bağlamında hatıra gelmeyen bu kâğıt meselesi, Koronavirüs vesilesi ile canlandı. “Emperyalizm” kavramı o kadar sık telaffuz edilmiyor (günün modalarına fazla uygun sayılmaz), ama “Dünyanın en güçlü” nitelemesine başvurularak, Amerika’ya nanik yapılıyor: “İçindeki bunca beyler nic’oldu” misali. “Bir basit virüs geldi ve koskoca Amerika devini yere serdi. Bunun öyle çok yanlış bir “durum tesbiti” olduğunu da sanırım söyleyemeyiz. Amerika kısa süre içinde insan kaybı bakımından herkesi sollayıp geçti. Amerika Türkye’den maske yardımı alıyor ve “minnet” mesajı gönderiyor (Bu arada düşmanlarımıza bu tür malzeme yardımı yaptığı da söyleniyor ya, o da başka tartışma konusu).
Hastane, yatak, sosyal yardım, tıbbi yardım konularında da çeşitli “korku hikayeleri” anlatılıyor. Şimdiye kadar olanlar bir yana, bir de bundan böyle olacaklar ya da olabileceklere dair anlatılan dehşet sahneleri var. Trump kendisi “Ölenlerin sayısı 100.000’e çıkabilir” diyor ki o dediğine fazla bir şey kalmadı. Trump bu, “nev-i şahsına münhasır” bir adem. Amerika’da ölenlerin sayısının 100.000’e çıkmasını önlemek üzere çalışmaktan çok bu virüsün Çin’de bir laboratuvarda üretildiğini kanıtlamak ona daha önemli bir hedef gibi görünüyor. Son dönemde dünyanın başına musallat olan neo-popülizmin şaşmaz kuralı. Durum ne olursa olsun, sen onu bir düşman yaratmak ve suçlamak üzere kullanacaksın.
Neyse, Trump’ı geçelim. Trump’lar gelir geçer; daha kalıcı şeyler vardır toplumlarda.
Bu koronavirüsün gelişinde ve hegemonyasını kurmasında Trump gibi, Johnson gibi “sorumsuz” önderlerin önemli bir payı olduğu belli. Ama, bir an durup düşünelim: yönetimde onlar değil de başkaları, isterseniz rakip partilerin önderleri iktidarda oturuyor olsaydı durum ne kadar değişirdi? Ayrıca, salgına karşı böyle şüpheci ve savruk tavır almayan ülkelerde de kötü şeyler oldu, oluyor. Şu somut durumda “dökülüyor” dediğimiz Amerika neden bu kadar “dökülüyor”?
Çünkü Amerika’nın sağlık sistemi zaten dökülüyordu. “Nasıl?” diye bana sormayın. İşin ayrıntılarına ben vakıf değilim. Ta ne zamandır söylenenleri yankılıyorum sadece. Ama işte o söylenenler ortada, duruyor. Tamamen ayrımcı, yani sınıf ayrımı güden bir “sistem”leri vardı—buna “sistem” denebilirse. Hastalanan, parası varsa, öder parasını, iyileşir. Parası yoksa, “vah vah” diyeceğiz. Çünkü parası olmayanı iyileştirmek “sosyal” dediğimiz türden bir yardımlaşma, dayanışma örgütlenmesi gerektiriyor ki, böyle şeylerden söz etmek bile günah. Maazallah, arkasında “sosyalizm” geliverir, ağzından yel alsın.
Amerika’da işler normal, alışıldık biçimde yürürken, tamam, hastalık, ölüm filan oluyordu. Olacağı kadar oluyordu. “Olacak o kadar” oluyordu. “Normal” kabul edilen sınırları aşmadığı için rahatsızlık yaratmıyordu. “American way of life” çerçevesinde yetişmiş insanların “Bu sistem iyi işlemiyor” demesini gerektirecek bir şey olmuyordu.
Şimdi oluyor, çünkü sayılar olağanüstü derecelerde arttı.
Virüs, insan bireylerini zayıf yerlerinden vuruyor—diye yazmıştım. Toplumsal sistemleri de öyle vuruyor. Amerika’yı öyle yakaladı, yakaladığı yerden vurdu.
Dolayısıyla biz şimdi “N’aber, hani güçlüydün? Nerde gücün?” edebiyatı yapıyoruz. Kimilerimizde bunun birikimi var. Çünkü Amerika’yı gördüğümüz gibi güçlü olmak istemişler, olamayınca “früstrasyon” basmış, şimdi seviniyorlar. Bu tür sevinmeye saygım yok.
Amerikan toplumu çaresiz kaldı: doğru mu bu? Doğru. Amma velakin, “çaresiz” kalan “Amerika”dan ibaret değil. Amerika bu sistemini ve bütün sistemlerini “kapitalizm” dediğimiz büyük sisteme göre kurmuş. “Parayı bastıran tedavi görür” kuralını yerleştiren Amerika’dan önce kapitalizm. Şu anda virüsün darbesini yiyen de o ama Amerika’nın çaresizliğine sevinenler “kapitalizm” lafını işin içine karıştırmıyorlar.
Bu günlerin popüler konusu “Bu salgın bitince eskisi gibi olacak mı?” Ne olacaksa, önceden belirlenmiş bir şemaya göre olmayacak; o anda geçerli olan güçler dengesine göre olacak.
Salgın, bana sorarsanız, kapitalizmin zaaflarını göstermek için elinden geleni yaptı. İnsanlar bunu ne ölçüde izledi, olanlardan ne gibi dersler çıkardı, bu da ayrı konu. “Eskisi gibi” sorusunun cevabı ya da cevapları da buna bağlı.
30 Nisan 2020 Perşembe
Siz bu rejimi ne sanıyorsunuz?
Erol katırcıoğlu:
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin nasıl bir yönetim tarzına denk düştüğü konusunun, son zamanlarda sosyal medyada muhalefet vekillerine yöneltilen eleştiriler çerçevesinde yeniden gündeme gelmesinde yarar var. Çünkü anlaşılan ülkede var olan “parlamenter demokrasi” rejiminde yapılan değişikliklerin aslında neye tekabül ettiği, bildik kavramlar arkasında kaldığından pek de görülemiyor. Kimileri sanki ortada bir “parlamenter demokrasi” varmış gibi düşünmeyi, ağır aksak da olsa siyasetin “Meclis’te” yapıldığı günleri düşünerek tutum almaya devam ediyor. Böyle düşünmelerin sebebi belki de eski ile yeni arasında varolan kurumlarda pek bir değişiklik olmadığı algısı. Çünkü bugün bu sistemde eski sistemde varolan bütün kurumların hepsi var. Cumhurbaşkanı mı? Var. Meclis mi? Var. Hükümet mi? Bakanlar mı? Yargıtay mı? Var, Danıştay mı, Anayasa Mahkemesi mi? Var. Var oğlu var! Hepsi orada Ankara’dalar!
Ama sevgili okuyucu aslında bu kurumların hemen hepsi, rahmetli ünlü sosyolog Ulrich Beck’in kullandığı kavramla ifade edecek olursak “zombi kurumlar”. Yani hem varlar, hem de yoklar! Ölmüşler ama ölmemiş gibi duruyorlar. İçlerinde herhangi bir hayatiyet kalmamış, yalnızca görüntüleri durmakta. Gerçek bu!
Bu sistemde tek var olan, klişe haline gelmiş olsa da yine de kullanalım, “Tek adam”! Bugün Türkiye’yi bu “tek adam” yönetiyor. Tabii ki aklınıza, ortada bir tek kişi, ülkede her ne oluyorsa o biliyor ve gerekli tedbirleri o alıyor gibi bir sahne gelmesin. Ama ülkede her ne oluyorsa ona iletiliyor ve o bu konularla ilgili iradesini etrafındaki küçük bir azınlığa yansıtarak ülkeyi yönetiyor.
Oysa toplumlar farklı durum ve çıkarları olan insanlardan oluşur ve siyaset yapmak dediğimiz eylem de onların aralarındaki farklılıkların ortak bir iradeye dönüşmesi için yapılır. Yani siyaset, farklı çıkarlar arasındaki uyumsuzlukları taraflar arasında kabul edilebilir bir hale getirmek için, bir başka deyişle çelişkiler arasında “uzlaşmalar” üretebilmek için yapılan bir eylemdir. Bu nedenle de siyasetin bir “ikna etme sanatı” olduğunu söylemek bile mümkündür.
Çağımızda “temsili demokrasiler” işte böyle bir mekanizma üzerinden çalışıyorlar. Toplumdaki farklı çıkarlar, farklı partilerde örgütlenerek, farklı partilerin “vekilleri”nden geçerek parlamentoda vücut buluyorlar. Parlamento ise siyasetin yapıldığı, bir başka ifadeyle, çıkarlar arasında var olan çelişkileri çözdüğü ya da çözmeye çalıştığı bir mekan. Kimi zaman “uzlaşma”, kimi zaman “taviz”lerle farklı ve çelişik talepler arasında ortak bir çözümün arandığı bir zemin.
Peki bu basit çerçeveden baktığımızda bizim parlamentomuzun da böyle çalıştığını söylememiz mümkün müdür?
Bin defa hayır!
Her ne kadar bugün Meclis’te bulunan vekiller siyaset yapmak üzere seçilmiş insanlar olsalar da (yukarıda ifade ettiğim anlamıyla) böyle bir eylem içinde değiller. Çünkü Erdoğan, siyaseti Meclis’ten kaçırıp tümüyle kendi eline almış ve küçük bir azınlık vasıtasıyla da saraydan yürütmekte. Siyaseti Meclis’ten kaçırmasını ise, yalnızca muhalefet partilerinden değil kendi partisinden de anlamına kullanıyorum. Bir başka ifadeyle tek adamın kendi partisinin milletvekillerine de Meclis’e de ihtiyacı yok aslında. Ama şimdilik bu “tek adam” yönetiminin aslında bir diktatörlük gibi algılanmasını istemediğinden zombi mombi de olsa Meclis’in varlığı devam ediyor.
Muhalefete eleştirileri olanların var olan bu rejimi bu çıplaklığıyla görüp ona göre eleştirilerini yapmalarında yarar var. Tabii her zaman şu değiştirici olabilir: Muhalefet partileri birlikte davranarak tavır alabilseler bu Cumhurbaşkanlığı rejimini değiştirebilirler. Ama siyasi alanın bu kadar daraltıldığı ve kirletildiği bir dönemde bunu yapabilmek mümkün müdür? Ya da mümkünse nasıl? Herkesin kendine sorması gereken soru bence bu.
Erol katırcıoğlu
http://yeniyasamgazetesi1.com
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin nasıl bir yönetim tarzına denk düştüğü konusunun, son zamanlarda sosyal medyada muhalefet vekillerine yöneltilen eleştiriler çerçevesinde yeniden gündeme gelmesinde yarar var. Çünkü anlaşılan ülkede var olan “parlamenter demokrasi” rejiminde yapılan değişikliklerin aslında neye tekabül ettiği, bildik kavramlar arkasında kaldığından pek de görülemiyor. Kimileri sanki ortada bir “parlamenter demokrasi” varmış gibi düşünmeyi, ağır aksak da olsa siyasetin “Meclis’te” yapıldığı günleri düşünerek tutum almaya devam ediyor. Böyle düşünmelerin sebebi belki de eski ile yeni arasında varolan kurumlarda pek bir değişiklik olmadığı algısı. Çünkü bugün bu sistemde eski sistemde varolan bütün kurumların hepsi var. Cumhurbaşkanı mı? Var. Meclis mi? Var. Hükümet mi? Bakanlar mı? Yargıtay mı? Var, Danıştay mı, Anayasa Mahkemesi mi? Var. Var oğlu var! Hepsi orada Ankara’dalar!
Ama sevgili okuyucu aslında bu kurumların hemen hepsi, rahmetli ünlü sosyolog Ulrich Beck’in kullandığı kavramla ifade edecek olursak “zombi kurumlar”. Yani hem varlar, hem de yoklar! Ölmüşler ama ölmemiş gibi duruyorlar. İçlerinde herhangi bir hayatiyet kalmamış, yalnızca görüntüleri durmakta. Gerçek bu!
Bu sistemde tek var olan, klişe haline gelmiş olsa da yine de kullanalım, “Tek adam”! Bugün Türkiye’yi bu “tek adam” yönetiyor. Tabii ki aklınıza, ortada bir tek kişi, ülkede her ne oluyorsa o biliyor ve gerekli tedbirleri o alıyor gibi bir sahne gelmesin. Ama ülkede her ne oluyorsa ona iletiliyor ve o bu konularla ilgili iradesini etrafındaki küçük bir azınlığa yansıtarak ülkeyi yönetiyor.
Oysa toplumlar farklı durum ve çıkarları olan insanlardan oluşur ve siyaset yapmak dediğimiz eylem de onların aralarındaki farklılıkların ortak bir iradeye dönüşmesi için yapılır. Yani siyaset, farklı çıkarlar arasındaki uyumsuzlukları taraflar arasında kabul edilebilir bir hale getirmek için, bir başka deyişle çelişkiler arasında “uzlaşmalar” üretebilmek için yapılan bir eylemdir. Bu nedenle de siyasetin bir “ikna etme sanatı” olduğunu söylemek bile mümkündür.
Çağımızda “temsili demokrasiler” işte böyle bir mekanizma üzerinden çalışıyorlar. Toplumdaki farklı çıkarlar, farklı partilerde örgütlenerek, farklı partilerin “vekilleri”nden geçerek parlamentoda vücut buluyorlar. Parlamento ise siyasetin yapıldığı, bir başka ifadeyle, çıkarlar arasında var olan çelişkileri çözdüğü ya da çözmeye çalıştığı bir mekan. Kimi zaman “uzlaşma”, kimi zaman “taviz”lerle farklı ve çelişik talepler arasında ortak bir çözümün arandığı bir zemin.
Peki bu basit çerçeveden baktığımızda bizim parlamentomuzun da böyle çalıştığını söylememiz mümkün müdür?
Bin defa hayır!
Her ne kadar bugün Meclis’te bulunan vekiller siyaset yapmak üzere seçilmiş insanlar olsalar da (yukarıda ifade ettiğim anlamıyla) böyle bir eylem içinde değiller. Çünkü Erdoğan, siyaseti Meclis’ten kaçırıp tümüyle kendi eline almış ve küçük bir azınlık vasıtasıyla da saraydan yürütmekte. Siyaseti Meclis’ten kaçırmasını ise, yalnızca muhalefet partilerinden değil kendi partisinden de anlamına kullanıyorum. Bir başka ifadeyle tek adamın kendi partisinin milletvekillerine de Meclis’e de ihtiyacı yok aslında. Ama şimdilik bu “tek adam” yönetiminin aslında bir diktatörlük gibi algılanmasını istemediğinden zombi mombi de olsa Meclis’in varlığı devam ediyor.
Muhalefete eleştirileri olanların var olan bu rejimi bu çıplaklığıyla görüp ona göre eleştirilerini yapmalarında yarar var. Tabii her zaman şu değiştirici olabilir: Muhalefet partileri birlikte davranarak tavır alabilseler bu Cumhurbaşkanlığı rejimini değiştirebilirler. Ama siyasi alanın bu kadar daraltıldığı ve kirletildiği bir dönemde bunu yapabilmek mümkün müdür? Ya da mümkünse nasıl? Herkesin kendine sorması gereken soru bence bu.
Erol katırcıoğlu
http://yeniyasamgazetesi1.com
11 Nisan 2020 Cumartesi
Demokratlar Bernie Sanders’ı nasıl sabote etti?
Demokratların sol kanat lideri Bernie Sanders, başkanlık yarışından çekildi. Trump'ın karşısında bir önceki rakibi Hillary Clinton'dan daha sağda ve zayıf gözüken Joe Biden kaldı.
ABD'de "aşırı sağın hakkından sosyalizm gelir" diyenlerin tercihi olan Bernie Sanders'ı çekilmeye götüren süreci, Socialist Review dergisinde Lewis Nielsen anlatıyor (Not: bu yazı virüs krizi patlak vermeden önce yayınlanmıştır):
Radikal bir sosyalistin ABD’nin yerleşik sistemine kafa tutması olası görülüyordu. Ancak Sanders kazanmaya hazır gibi göründüğünde siyasi mekanizma harekete geçti.
Ne yazık ki Beyaz Saray’da bir kızıl yer almayacak gibi görünüyor. Fakat, bir süreliğine ABD’deki Demokratik yapılanma atağa geçerken ve Amerikan medyası panik hâlindeyken seyretmek zevkliydi. Bernie Sanders’ın demokratik sosyalizm tarzı bir süre için sandıklarda başı çekti ve eyaletlerdeki ön seçimleri aldı.
Demokrat Parti seçkinleri, Sanders’ı yenecek bir aday bulmak için altı ay uğraştılar ve sonucunda Joe Biden etrafında birleşme kararı aldılar.
Güney Carolina seçimleri öncesinde, önde gelen Demokratların -Pete Buttigieg, Michael Bloomberg ve Amy Klobuchar’dan, Güneyli kongre üyesi Jim Clyburn gibi adaylara kadar- kararlı bir biçimde adaylıktan çekilmedeki hızları, yalnızca Demokratik mekanizmanın gücünü değil, Sanders’ın adaylığına karşı duyulan korkuyu da gözler önüne serdi.
Korona virüsü sekteye uğratmazsa, büyük bir ihtimalle, Biden Kasım ayında Trump ile yüzleşecek. Bunun neden bir felaket olduğunu söylemek için ise onlarca sebep var.
Biden, Hillary Clinton'ın 2016'da Trump tarafından yenilgisine yol açan siyasetin devamlılığını temsil eden sistemin ta kendisinin adayıdır.
O, sadece Demokrat olmakla kalmayıp, bugün Amerikan toplumunda gelir eşitsizliği yaratan neoliberal statükonun yazarları olan kliğin temsilcisidir. Demokratların ve medyanın bazı kesimleri bunu iyi bir şey, partinin tüm taraflarını birleştirebileceğinin bir işareti olarak görüyor.
Ancak Kasım’da Trump'ı yenmek, Clinton'ın dört yıl önce öğrendiği gibi, Demokrat mekanizmanın desteğini kazanmaya bağlı değil. Zafere giden yol, Obama'dan Trump'a transfer olan ya da sadece Clinton'a oy vermek istemediği için evde kalan seçmenleri kazanmaktan geçiyor.
Bu da cesur, radikal bir görüş ve direnişçi bir kampanya gerektirir. Biden’ın Yeşil Yeni Anlaşma’nın “imkânsız” olduğu, Medicare For All’un (Herkes için Sağlık Sigortası’nın) boş bir hayal olduğu ve kendisinin “devrimi değil sonuçları” (“results not revolution”) savunduğu şeklindeki umut vermeyen açıklamaları, böyle bir kampanyayı gerçekleştirmenin olası olmadığını ve Trump’ın dört yıl daha kalmasına yol açabileceğini düşündürüyor.
Biden başkanlığı kazanacak olursa, sicili, Amerikan işçi sınıfına karşı seçkinlerin tarafında olan bir hükümet kuracağına işaret ediyor.
Kitlesel mahpusluklara yol açan 1994 suç tasarısının mimarı olarak rolüyle veya Irak Savaşı ve Patriot Yasası'na agresif desteğiyle bilinen Biden, büyük iş dünyasının ve kurumsal Amerika'nın çıkarlarını halkın çoğunluğunun üstünde tuttu, sürekli olarak destekledi.
Bu nedenle, belki de en büyük soru, Sanders’ın da oluşmasına yardımcı olduğu, farklı bir politika türüne desteğe ne olduğudur. Bu, gerçek bir değişim için Amerika’da duyulan yoğun isteğe işaret etti. Sadece dört yıl önce Sanders’ın Clinton’a karşı seçimlerde adaylığını koyduğunda ileri sürdüğü Medicare For All (Herkes İçin Sağlık Sigortası), radikal bir Yeşil Yeni Anlaşma ve üniversite eğitim ücretlerinin kaldırılması gibi fikirlerin uç fikirler kabul ediliğini hatırlayalım.
Vermont'tan 78 yaşındaki Senatör, özellikle gençler arasında bu tür fikirlerin popülerleşmesini sağladı ve bu süreçte ABD siyasetinin en üstünde var olan dar konsensüsün parçalanmasına katkıda bulundu.
Bu kısmen, Alexandria Ocasio-Cortez ve Ilhan Omar gibi sol politikacıların popülaritesinin yansımasıdır. Ve tabanda, kısmen Sanders'ın da demokratik sosyalizm unvanını benimsemesinden ilham alan sosyalist fikirlerin ve örgütlenmenin yeniden canlandığını gördük. Bir örnek vermek gerekirse, sandıklar, Teksas Demokrat ön seçimlerinde oy kullananların kapitalizmden çok sosyalizme olumlu baktığını gösteriyor. Son yıllarda bu durum, özellikle de gençler arasında benzer şekilde seyrediyor.
Bunun yanısıra Amerikalı Demokratik Sosyalistler’e (DSA) üyelikte yükseliş görüldü. Son zamanlardaki faaliyetlerinin çoğu, seçmeni Sanders için sandığa getirmeye odaklıydı. Ancak, DSA katılımcılarının çoğunun ırkçı karşıtı ve iklim hareketleri gibi yerel grevler ile ilişkilendiği de doğrudur.
Yani küçük ama önemli bir mücadele düzeyinin yanında radikalleşen bir sol mevcut. Peki bu durum nereye doğru gidiyor, Sanders aday olamayacaksa bu nereye varacak?
Kariyerinin büyük bir kısmında Demokrat Parti yönetiminde bulunan bağımsız bir senatör olmasına rağmen, Sanders, Demokrat Parti’nin yerleşik mekanizmasının peşine takılmak anlamına bile gelse, sadık bir biçimde nihai adayı destekleyeceğini her zaman açıkça belirtti. Bunu 2016’da Clinton ile yaptı ve şimdi Biden ile tekrar yapacak.
Başkan Biden, Sanders'ın radikal değişim ve sosyalist fikirler çağrısından ilham alan milyonların aradığı yanıt değil. Yalnızca Biden’ın geçmişi ve politikası ile değil; delege dağılımı ile de değerlendirdiğimizde Kongre’de kesin bir zafer kazanmak üzere olduğu ve Sanders’ın destekçilerini kendi tarafına çekmek için sola kaymaya ihtiyaç duymadığı sert gerçeği, başkanlık kampanyasını sola çekme konusundaki umutların anlamsız olduğunun kanıtıdır.
Demokratlar, aşağıdan radikal değişim talep eden hareketlere karşı defalarca bir amortisör görevi gördüler.1960'larda sivil haklar, kadın hakları ve eşcinsel özgürlüğü için kitlesel hareketler, Demokratları dönüştürmeye çalışan başkanlık kampanyalarının ardında birleştirilmişti.
1980'lerde benzer şekilde, Jesse Jackson'ın kampanyalarına bağlanan umutlar, Beyaz Saray'da bir cumhuriyetçinin zaferini durdurma baskısı ile daha çok sağ kanat adayının desteklenmesi ile sona erdi.
Buradaki mesele tarih dersi vermek değil ama son birkaç yıldaki gelişmeler –1986'dan bu yana görülen en fazla grev sayısı, sosyalist fikirlerin yükselişi ve sosyalist örgütlerin büyümesi- onlarca yıl boyunca ABD solundaki en önemli değişimi temsil ediyor.
Bunların üzerine bir şeyler inşa etmek ve Demokratların seçim döngüsünün içine sürüklenmek gibi sıkça kullanılmış bir yöntemin ötesine geçmek için gerçek bir potansiyel var. Ancak bu, bu mücadeleleri ve inşayı, seçim hedeflerine göre öncelikli görmek anlamına geliyor.
İlginçtir ki, Amerikalı Demokatik Sosyalistler’in (DSA) Demokrat Parti’ye yaklaşımı, "bir ayak içeride, bir ayak dışarıda" şeklinde. Uygulamada bu, genellikle solcu adayların parti içinden aday gösterilmesi anlamına geldi ve ön seçimlerde Sanders'a oy verilmesi için büyük bir kampanya yürütülmesine yol açtı.
Ancak tarihsel olarak DSA'nın birçok kesimi, örgütü her zaman Demokratların solunda bir parti inşa etme adımı olarak gördü. Son kongrede, Sanders başkanlık adaylığını kazanamazsa, Demokratlardaki diğer adayların desteklenmemesi kararı alındı.
Jacobin dergisinin de kurucusu olan Bhaskar Sunkara, Sosyalist Manifesto adlı son kitabında, eyaletlerde ihtiyaç duyulan şeyin İşçi Partisi çizgisinde bir sosyal demokrat parti olduğunu öne sürdü.
Şu anki durum, Amerikan solunu onlarca yıldır sürükleyen bir soruyu sormayı ve Demokratlardan kararlı bir biçimde ayrılma fırsatını temsil ediyor. Bir “İşçi Partisi” için çağrıda bulunulması memnuniyet verici fakat Jeremy Corbyn’in İngiltere’deki deneyimlerinden gelen uyarılara da kulak vermeliyiz.
Sosyal demokrat kökenli bir partide solcu bir parti liderine sahip olmak seçim başarısını garanti etmez, İngiltere İşçi Partisinde, Keir Starmer'ın gelecek lider olarak beklenilmesi seçim yenilgisinden sonra bu tür kazanımların hızlıca tersine çevrilebileceğini gösteriyor. İngiltere'deki mücadele eksikliği bunun merkezindedir.
Öyleyse ABD'de radikal bir sol inşa etme projesi önemli bir projedir. Son dört yıl bunu yapmak adına büyük olanaklar açmıştır. Kasım seçimleri, modern zamanların en ırkçı, bağnaz başkanının sonunu görmek isteyenler üzerinde Biden’ın arkasına dizilme konusunda büyük bir baskı yaratacak.
Asıl soru, gelişen sosyalist hareketin Amerika'da bunca baskıya karşı yerini koruyup koruyamayacağı, kapitalizm yanlısı iki partili sistemden kurtulma ve yeni bir açılıma doğru yol gösterip gösteremeyeceğidir.
Gelişmekte olan sosyal hareketler ve grev rakamlarındaki küçük yükseliş, Amerika’da Sanders’ı başkanlığa itmekte önemli olan mücadele duygusunu yaratmak için yeterli olmayabilir. Fakat bunlar yeni bir sosyalist örgüt için olasılıkları açık bırakan temellerdir. Potansiyel ise bu noktadadır.
(Socialist Review dergisinden Türkçe’ye Selen Ünal çevirdi)
marksist.org
ABD'de "aşırı sağın hakkından sosyalizm gelir" diyenlerin tercihi olan Bernie Sanders'ı çekilmeye götüren süreci, Socialist Review dergisinde Lewis Nielsen anlatıyor (Not: bu yazı virüs krizi patlak vermeden önce yayınlanmıştır):
Radikal bir sosyalistin ABD’nin yerleşik sistemine kafa tutması olası görülüyordu. Ancak Sanders kazanmaya hazır gibi göründüğünde siyasi mekanizma harekete geçti.
Ne yazık ki Beyaz Saray’da bir kızıl yer almayacak gibi görünüyor. Fakat, bir süreliğine ABD’deki Demokratik yapılanma atağa geçerken ve Amerikan medyası panik hâlindeyken seyretmek zevkliydi. Bernie Sanders’ın demokratik sosyalizm tarzı bir süre için sandıklarda başı çekti ve eyaletlerdeki ön seçimleri aldı.
Demokrat Parti seçkinleri, Sanders’ı yenecek bir aday bulmak için altı ay uğraştılar ve sonucunda Joe Biden etrafında birleşme kararı aldılar.
Güney Carolina seçimleri öncesinde, önde gelen Demokratların -Pete Buttigieg, Michael Bloomberg ve Amy Klobuchar’dan, Güneyli kongre üyesi Jim Clyburn gibi adaylara kadar- kararlı bir biçimde adaylıktan çekilmedeki hızları, yalnızca Demokratik mekanizmanın gücünü değil, Sanders’ın adaylığına karşı duyulan korkuyu da gözler önüne serdi.
Korona virüsü sekteye uğratmazsa, büyük bir ihtimalle, Biden Kasım ayında Trump ile yüzleşecek. Bunun neden bir felaket olduğunu söylemek için ise onlarca sebep var.
Biden, Hillary Clinton'ın 2016'da Trump tarafından yenilgisine yol açan siyasetin devamlılığını temsil eden sistemin ta kendisinin adayıdır.
O, sadece Demokrat olmakla kalmayıp, bugün Amerikan toplumunda gelir eşitsizliği yaratan neoliberal statükonun yazarları olan kliğin temsilcisidir. Demokratların ve medyanın bazı kesimleri bunu iyi bir şey, partinin tüm taraflarını birleştirebileceğinin bir işareti olarak görüyor.
Ancak Kasım’da Trump'ı yenmek, Clinton'ın dört yıl önce öğrendiği gibi, Demokrat mekanizmanın desteğini kazanmaya bağlı değil. Zafere giden yol, Obama'dan Trump'a transfer olan ya da sadece Clinton'a oy vermek istemediği için evde kalan seçmenleri kazanmaktan geçiyor.
Bu da cesur, radikal bir görüş ve direnişçi bir kampanya gerektirir. Biden’ın Yeşil Yeni Anlaşma’nın “imkânsız” olduğu, Medicare For All’un (Herkes için Sağlık Sigortası’nın) boş bir hayal olduğu ve kendisinin “devrimi değil sonuçları” (“results not revolution”) savunduğu şeklindeki umut vermeyen açıklamaları, böyle bir kampanyayı gerçekleştirmenin olası olmadığını ve Trump’ın dört yıl daha kalmasına yol açabileceğini düşündürüyor.
Biden başkanlığı kazanacak olursa, sicili, Amerikan işçi sınıfına karşı seçkinlerin tarafında olan bir hükümet kuracağına işaret ediyor.
Kitlesel mahpusluklara yol açan 1994 suç tasarısının mimarı olarak rolüyle veya Irak Savaşı ve Patriot Yasası'na agresif desteğiyle bilinen Biden, büyük iş dünyasının ve kurumsal Amerika'nın çıkarlarını halkın çoğunluğunun üstünde tuttu, sürekli olarak destekledi.
Bu nedenle, belki de en büyük soru, Sanders’ın da oluşmasına yardımcı olduğu, farklı bir politika türüne desteğe ne olduğudur. Bu, gerçek bir değişim için Amerika’da duyulan yoğun isteğe işaret etti. Sadece dört yıl önce Sanders’ın Clinton’a karşı seçimlerde adaylığını koyduğunda ileri sürdüğü Medicare For All (Herkes İçin Sağlık Sigortası), radikal bir Yeşil Yeni Anlaşma ve üniversite eğitim ücretlerinin kaldırılması gibi fikirlerin uç fikirler kabul ediliğini hatırlayalım.
Vermont'tan 78 yaşındaki Senatör, özellikle gençler arasında bu tür fikirlerin popülerleşmesini sağladı ve bu süreçte ABD siyasetinin en üstünde var olan dar konsensüsün parçalanmasına katkıda bulundu.
Bu kısmen, Alexandria Ocasio-Cortez ve Ilhan Omar gibi sol politikacıların popülaritesinin yansımasıdır. Ve tabanda, kısmen Sanders'ın da demokratik sosyalizm unvanını benimsemesinden ilham alan sosyalist fikirlerin ve örgütlenmenin yeniden canlandığını gördük. Bir örnek vermek gerekirse, sandıklar, Teksas Demokrat ön seçimlerinde oy kullananların kapitalizmden çok sosyalizme olumlu baktığını gösteriyor. Son yıllarda bu durum, özellikle de gençler arasında benzer şekilde seyrediyor.
Bunun yanısıra Amerikalı Demokratik Sosyalistler’e (DSA) üyelikte yükseliş görüldü. Son zamanlardaki faaliyetlerinin çoğu, seçmeni Sanders için sandığa getirmeye odaklıydı. Ancak, DSA katılımcılarının çoğunun ırkçı karşıtı ve iklim hareketleri gibi yerel grevler ile ilişkilendiği de doğrudur.
Yani küçük ama önemli bir mücadele düzeyinin yanında radikalleşen bir sol mevcut. Peki bu durum nereye doğru gidiyor, Sanders aday olamayacaksa bu nereye varacak?
Kariyerinin büyük bir kısmında Demokrat Parti yönetiminde bulunan bağımsız bir senatör olmasına rağmen, Sanders, Demokrat Parti’nin yerleşik mekanizmasının peşine takılmak anlamına bile gelse, sadık bir biçimde nihai adayı destekleyeceğini her zaman açıkça belirtti. Bunu 2016’da Clinton ile yaptı ve şimdi Biden ile tekrar yapacak.
Başkan Biden, Sanders'ın radikal değişim ve sosyalist fikirler çağrısından ilham alan milyonların aradığı yanıt değil. Yalnızca Biden’ın geçmişi ve politikası ile değil; delege dağılımı ile de değerlendirdiğimizde Kongre’de kesin bir zafer kazanmak üzere olduğu ve Sanders’ın destekçilerini kendi tarafına çekmek için sola kaymaya ihtiyaç duymadığı sert gerçeği, başkanlık kampanyasını sola çekme konusundaki umutların anlamsız olduğunun kanıtıdır.
Demokratlar, aşağıdan radikal değişim talep eden hareketlere karşı defalarca bir amortisör görevi gördüler.1960'larda sivil haklar, kadın hakları ve eşcinsel özgürlüğü için kitlesel hareketler, Demokratları dönüştürmeye çalışan başkanlık kampanyalarının ardında birleştirilmişti.
1980'lerde benzer şekilde, Jesse Jackson'ın kampanyalarına bağlanan umutlar, Beyaz Saray'da bir cumhuriyetçinin zaferini durdurma baskısı ile daha çok sağ kanat adayının desteklenmesi ile sona erdi.
Buradaki mesele tarih dersi vermek değil ama son birkaç yıldaki gelişmeler –1986'dan bu yana görülen en fazla grev sayısı, sosyalist fikirlerin yükselişi ve sosyalist örgütlerin büyümesi- onlarca yıl boyunca ABD solundaki en önemli değişimi temsil ediyor.
Bunların üzerine bir şeyler inşa etmek ve Demokratların seçim döngüsünün içine sürüklenmek gibi sıkça kullanılmış bir yöntemin ötesine geçmek için gerçek bir potansiyel var. Ancak bu, bu mücadeleleri ve inşayı, seçim hedeflerine göre öncelikli görmek anlamına geliyor.
İlginçtir ki, Amerikalı Demokatik Sosyalistler’in (DSA) Demokrat Parti’ye yaklaşımı, "bir ayak içeride, bir ayak dışarıda" şeklinde. Uygulamada bu, genellikle solcu adayların parti içinden aday gösterilmesi anlamına geldi ve ön seçimlerde Sanders'a oy verilmesi için büyük bir kampanya yürütülmesine yol açtı.
Ancak tarihsel olarak DSA'nın birçok kesimi, örgütü her zaman Demokratların solunda bir parti inşa etme adımı olarak gördü. Son kongrede, Sanders başkanlık adaylığını kazanamazsa, Demokratlardaki diğer adayların desteklenmemesi kararı alındı.
Jacobin dergisinin de kurucusu olan Bhaskar Sunkara, Sosyalist Manifesto adlı son kitabında, eyaletlerde ihtiyaç duyulan şeyin İşçi Partisi çizgisinde bir sosyal demokrat parti olduğunu öne sürdü.
Şu anki durum, Amerikan solunu onlarca yıldır sürükleyen bir soruyu sormayı ve Demokratlardan kararlı bir biçimde ayrılma fırsatını temsil ediyor. Bir “İşçi Partisi” için çağrıda bulunulması memnuniyet verici fakat Jeremy Corbyn’in İngiltere’deki deneyimlerinden gelen uyarılara da kulak vermeliyiz.
Sosyal demokrat kökenli bir partide solcu bir parti liderine sahip olmak seçim başarısını garanti etmez, İngiltere İşçi Partisinde, Keir Starmer'ın gelecek lider olarak beklenilmesi seçim yenilgisinden sonra bu tür kazanımların hızlıca tersine çevrilebileceğini gösteriyor. İngiltere'deki mücadele eksikliği bunun merkezindedir.
Öyleyse ABD'de radikal bir sol inşa etme projesi önemli bir projedir. Son dört yıl bunu yapmak adına büyük olanaklar açmıştır. Kasım seçimleri, modern zamanların en ırkçı, bağnaz başkanının sonunu görmek isteyenler üzerinde Biden’ın arkasına dizilme konusunda büyük bir baskı yaratacak.
Asıl soru, gelişen sosyalist hareketin Amerika'da bunca baskıya karşı yerini koruyup koruyamayacağı, kapitalizm yanlısı iki partili sistemden kurtulma ve yeni bir açılıma doğru yol gösterip gösteremeyeceğidir.
Gelişmekte olan sosyal hareketler ve grev rakamlarındaki küçük yükseliş, Amerika’da Sanders’ı başkanlığa itmekte önemli olan mücadele duygusunu yaratmak için yeterli olmayabilir. Fakat bunlar yeni bir sosyalist örgüt için olasılıkları açık bırakan temellerdir. Potansiyel ise bu noktadadır.
(Socialist Review dergisinden Türkçe’ye Selen Ünal çevirdi)
marksist.org
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)