Direncin şairi Gülten Akın

Fransız aktivist-yazar Stephane Hessel “Öfkelenin” eserinde “Yaratmak, direnmektir” der. Gülten Akın da Zeynep Oral’ın deyimiyle yaratarak direncin şiirdeki adı olur. Gülten Akın “Acı varsa onu duymak başka, acıya yenik düşmek başka. Acıya yenik değiliz ne ben ne de şiirim” şeklinde tanımlar edebiyatını ve mücadelesini.

"ÇEVREMDE OZANLARA SAYGI DUYULURDU"

Edebiyat sevgisini 10-11 yaşlarında heybesine doldurmaya başlayan Gülten Akın; Dostoyevski, Tolstoy, Nâzım Hikmet ve Sabahattin Ali gibi yazarlarla tanışır önce. O günleri şöyle anlatır: “Çevremde ozanlara saygı duyulurdu… Dayım ve amcam şiir yazardı. Dayılarımın tavan arasındaki bavullarında kitaplar buldum: şiir kitapları, öyküler, romanlar, antolojiler… Dostoyevski, Tolstoy, Nazım Hikmet, Sabahattin Ali’yi erken tanıdım. Doyumsuz bir gömü… Uzun süre elime ne geçerse okudum…”

"KESTİM KARA SAÇLARIMI N'OLACAK ŞİMDİ"

Üç kız kardeşi olan bir ablaydı Gülten Akın… Babasının erkek çocuğu olmamasından kaynaklı yaşadığı düş kırıklığına tanık olur. Bu durum o yıllarda kadın duyarlılığı edinmesini sağlar. Bu duyarlılığı yıllar sonra “Kestim Kara Saçlarımı” şiiriyle bir manifestoya dönüştürür. Gülten Akın, şiirin bir başkaldırı olduğu söylemini bu şiiriyle açığa çıkarır. “Kara saç” köleleştirilmiş kadınların simgesiydi: “Uzaktı dön yakındı dön çevreydi dön/ Yasaktı yasaydı töreydi dön/ İçinde dışında yanında değilim İçim ayıp dışım geçim sol yanım sevgi/ Bu nasıl yaşamaydı dön … /Kestim kara saçlarımı n'olacak şimdi/ Bir şeycik olmadı- Deneyin lütfen- / Aydınlığım deliyim rüzgârlıyım/ Günaydın kaysıyı sallayan yele/ Kurtulan dirilen kişiye günaydın…”

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARI

İkinci Dünya Savaşı sırasında daha 10 yaşındayken yoksulluğu derinden yaşar şair. Sonraki sürgün yıllarında Anadolu’nun yoksulluğu katılır onun çocukluğundan kalma yoksulluğuna. Anadolu insanının çaresizliği artık şiirlerindedir. Çocukların hastalıktan, yokluktan ölmelerine çaresiz kalan anneler onun mısralarındadır: “En küçüğü Telli bebek yed’aylık/ Vurgun yemiş serilmiş bir köşeye/ Bir ölse, diyor anası, bir ölse/ Hangi bir ülkenin/ Hangi bir yerinde/ Hangi bir ana/ Bebeğini ölsüne tutuyorsa/ Batmıştır o ülke/ Ölüm girmiştir temeline...”

İKİNCİ YENİ VE GÜLTEN AKIN

Erkeğin kalem, kadının kâğıt olduğu anlayışın hâkim olduğu 1950’lerde Gülten Akın, eril şiire ve şairlere karşı kendine bir yol açar. İkinci Yeni şairlerinden etkilense de farklı imgelerle yalnızlığın, ölümün, ayrılığın izleriyle donatır ilk şiirlerini. Memet Fuat, Gülten Akın’ın bu dönemi için “Bireysel şiirlerinde dahi insanı ilgilendiren ortak kaygılardan söz eder.” der. Asım Bezirci de İkinci Yeni kitabında bunu destekler nitelikte “Gülten Akın İkinci Yeni'nin biçimsel açılımlarını toplumcu bir anlayışla birleştirmeye girişir” ifadelerini kullanır.

"SÜRGÜN YİNE GELDİ DAYANDI"

Mülkiyede hukuk okurken tanışır eşiyle, üniversiteyi bitirdikten sonra hemen evlenirler. Kaymakam olan eşiyle 1958-1972 yılları arasında Anadolu’yu arşınlar, çoğu zaman bu arşınlama devlet zoruyla gerçekleşir yani diyeceğim o ki sürgüne yollanır: “Git oldu can, sürgün geldi dayandı/ Sürgün yine geldi dayandı/ Kitapları topladım, çocukları giydirdim…”

Kimi zaman Şavşat’tan seslenir şiirlerinde kimi zaman Gevaş’tan kimi zaman da Alucra’dan. Doğu’dan Karadeniz’e yankılanır mısraları oradan da iç Anadolu’ya dolaşır bir çırpıda. O günleri şöyle anlatır: “Anladım ki çevremdeki kişilerin yaşamı daha da ilginçti. Şiirimin kapılarını ardına dek onlara açtım. Artık şiirim, çevrem dediğim birlikte yaşadığım halk oluverdi.”

Alucra’da okuma bilmeyen kadınlar için kurs açar, ortaokul öğrencileri için oyun sahneye koyar. Her şey yolundadır fakat bir gece evleri bombalanır. Yaşananları Gülten Akın’dan dinleyelim: “Bir akşam evimize bomba atıldı, lojman hasar gördü, bize bir şey olmadı. ‘sen çalışkan, dürüst bir kaymakamsın, senin gibileri çok gördük’ diye başlayan tehdit mektupları aldık. Günlerce yastığımızın altında tabancayla yattık.” Sonrası malum sürgün. Ne zaman halk yararına bir şeylere yapmaya kalkışsa toprak ağaları, zengin eşraf tarafından bürokrasiye kurban edilir ve sürgün başlar. Ne de olsa bu kurulu düzenin amacı küçük bir azınlığı mutlu etmekti.

KOCAMAN BİR CEZAEVİNDE

Sonra Ankara’ya gelirler… Yıl 1972’dir. Anadolu geçen günleri için “Yoğun zulümler, işkenceler gündeme geldi. Tutuklamalar cezaevleri 8 yıllık bir pay aldı ailemiz ondan” ifadelerini kullanır. “İlahiler”, “Ağıtlar ve Türküler” ve “42 Gün Şiirleri” o günün acılarının şiirleridir. 12 Eylül sonrası oğlu tutuklanır ve müebbet hapse mahkûm edilir. İşkenceler ve açlık grevleriyle cezaevi kapısını arşınlar Gülten Akın: “Soğuktu. Çoğumuzun sırtında ince giysiler. Çoğumuzun ayağında, eski, ıslağını içe geçiren pabuçlar. Her gün buralardaydık, yuvarlak, küçük parkta oturduk. Kovalıyorlardı bizi kapı önlerinden. Azarlıyor, itiyorlardı. Dövüşürdük kimileyin. Öfkeyle bağırırdık. Ama dayanamazdık, tutunamazdık fazlaca” Ana yüreği, oğlunun haksız bir şekilde ömür boyu hapisle yargılanmasına dayanamıyordu: “Büyü de baban sana / Büyü de / Acılar alacak / Büyü de baban sana / Baskılar, işkenceler alacak /Kelepçeler, gözaltılar, zindanlar alacak…”

KAVGA VE ZULMÜN DESTANLARI

Kurtuluş Savaşını da şiirlerine konu edinir Osmanlıdaki Celali İsyanlarını da. Gülten Akın, Maraş’ın Ökkeş Destanı için “umarsız bir halkın kendi küllerinden yeniden doğuşu” diye tanımlar. Celaliler Destanı için de “Koca Osmanlı Mülkü’nün ayakta olduğu bu dönemde, zulmün ve buna karşı kalkışmanın, büyük ve uzun isyanının destanı olsun diye yazıldı” ifadelerini kullanır. Destanlar, ağıtlar, türküler, ilahiler…  Halk edebiyatının bu türlerini yenilikçi bir anlayışla kalem alır Gülten Akın. Yunus’tan Pir Sultan’a, Veysel’den Ahmedî Hani’ye herkes yaşar onun şiirlerinde. Dili halkın dili, mısraları halkın mısraları olur.

"BEDRETTİN YAŞAMAKTA"

Sevdanın, yalnızlığın, ölümün, kadının, yoksulun şairidir Gülten Akın, direncin şairidir. Bir şiirinde “Ağıtla başlarız yaşamaya.” der.” Acıları en iyi o tanır ama bilir ki “Halk birikir cellat olur/ zulüm bir başına kalır/ İp çürür, kurşun çözülür/ Bedrettin yaşamakta…” ‘İnsan sorumluluktur’ savaşa, işkenceye, ölümlere karşı. Bu sorumluluğu, sorun olarak görenleri de görmezlikten gelenleri de unutmaz şiirlerinde. Bir sonbahar günü aramızdan ayrılır Gülten Akın… Haydar Ergülen’in deyimiyle “Şairler Annesi Gülten Akın”… Son kitabı “Beni Sorarsan” girişinde yer alan “Ağır, çok ağır bir dünya”dan direnciyle, umuduyla, sevdasıyla bize veda eder.

Dipnot: Toplu Şiirler I Kırmızı Karanfil YKY 14.Baskı 2023, Toplu Şiirler II Ağıtlar ve Türküler YKY 7.Baskı 2023, Toplu Şiirler III Uzak Bir Kıyıda YKY 8.Baskı 2023, Celaliler Destanı YKY 2. Baskı YKY 2007

Tarık Özyıldırım / Evrensel

Boşluklarda Saklı

“Kitapları yırtılan, fırlatılan, yakılan bütün kız çocuklarına ve kadınlara...” ithafıyla açılan bir öykü kitabı, bir ilk kitap. Gerçeğin gerçeküstü kesitlerinden alternatif dünyalar damıtan bir atmosfer emekçiliği. Söze indirgenmeye direnen yaşayışların anlatıları. Aralanmak bilmeyen sis katmanları içerisinde okurun algısıyla saklambaç oynayan macera çağrıları. Farklı mı farklı, deneysel ve çağrışımlı yönlere meyletmiş yapısıyla halis manada ayrıksı bir kitap.

“Ejha’nın dilini uzatıp siyah sıvı damlattığı yerler tutuştu, alevler giderek çoğaldı. Merdiven basamağında sürünürken kırmızı tüyleri büyüdü. Dişleri çıkıverdi ortaya. Boyunun uzunluğu kısaldı, kendi etrafında dönerken kuyruğuna dolandı.”

Burada “mesele ne, ana fikir nedir?” gibi sorularla yaklaşılamayacak metinlerle karşı karşıyayız. “Mesele oluşturulan yapıların kendi kapılarını içten dışa açması” denebilir belki ama gerek yok; yazar bunlarla ilgilenmiyor.

Sonsuz baskılanma hissi altında yabancılaşan isimlendirmeler, tanıdık öğelerin dönüşemeden şekilsizleşmesi, ikircikli macguffin’ler, kaybolmuşluğa gömülmek, kurumsal hegemonyanın kenarında kalmaya çabalayan yalnızlar, varolamamak ama vazgeçmemek; umut ya da umutsuzluk seçimi ötesinde umut kategorisini ortadan kaldırmış gündelik yenilgi dünyaları. Hepsi yekpareleşerek öyküden öyküye devam eden bir büyük alarm blokunun sinyalleri fakat uyarıları duyacak kimse kalmamış.

İyi atlara binip gidenlerden çok sonra, bilimkurgu geleceğinde, gitmeyenlerin gizlenir halini gösteriyor kitap. Bir şeyler illaki söyleniyor ama en çok da konuşamamak öne çıkıyor. Yazar bastırılmışlığı anlatmak için bastırılmış bir biçim oluşturuyor ve bu zorlayıcı dizgeden sapmamak için kendi ifade dürtülerini dizginleyerek son zamanların öykü gerçekliklerinin tam zıddı rotaların peşine düşüyor.

Susturulmuşluğun içinden yazmak hedeflenmiş. Bu hedefe yönelen insanüstü bir çabayla korkunç mu korkunç hal ve gidişlerin panoramasına loş ışıklar taşınıyor. Gölgeler dolanıyor bu öykülerde; sesler, fısıltılar, izahatsızlıklar.

Herkes cezalandırılmak için yaşıyor; dev bir totaliterleştirme makinesi içinde anlam da, anlatım da yok oluşa meylediyor. Yarın var mı belli değil, dünü anan da kalmamış; hafızasızlaşan toplumların kopuk figürleri hareket halinde kalmaya zorunluyken nelerden vazgeçtiklerini dahi seçemiyorlar. Parazitten izlenemez bir televizyon yayınına dönüşmüş varoluş; zevk almayı düşünmek uzun zamandır kimsenin aklına gelmiyor.

“Konuşurken konudan konuya atlıyor, ellerini şaklatarak dikkatimi dağıtıyordu. Bu kadında kesinlikle bir gariplik vardı.”

Bugüne kadar üzerine kelam ettiğim öykü kitapları arasında kişisel anlamda bana en çok hitap edeni kesinlikle Dünyanın Öteki Yüzü. Normal şartlar altında bu tamamıyla ehemmiyetsiz bir bilgi, çünkü eleştiriye uzanan değinmelerin kişisel tercihlerle ilgi alakası olamaz; bahsedilmesi gereken eserin ve ona hayat üfleyen kişinin hedefledikleriyle bunu ne ölçüde başarabildiği arasındaki mesafedir; bir de tabii bunu gerçekleştirme çabasında yararlandığı unsurların didiklenmesi, sanatkâr zekâsının planını kuşatırken açtığı irili ufaklı çığırların kayda geçirilmesi... Yalnız bu kitap benim açımdan bir istisna barındırıyor.

Nedir o istisna? Kendi öykücülüğümde de merkezî gördüğüm, az bilinen bir edebi ekolü belki derinlemesine inceledikten sonra belki de benim gibi ilkin farkında olmaksızın içselleştirmiş olması. “Dünyada dahi tam anlamıyla meşruiyetini ispat edememiş bu cereyanın ismi de neymiş?” derseniz cevap “transrealizm” ya da akışa batıp çıkma manasındaki alternatifi “slipstream”.

İyi de neyi işaret ediyor bu yeni akım? Yazarın yaşantısı içindeki yabancılığı genişleterek anlatıyı ötekileştirdiği bir çeşit meta-biyografi yaklaşımını. Dünyanın uzaylı gözüyle görüldüğü atmosferde birinci tekil deneyimlerin dışsallaştırılmasını. Uzatmayalım, çünkü bu yazıda amaç transrealizm’i tanımlamaktan çok siz okurların meraklanmasına zemin hazırlamak.

“Nasıl bir şey acep bu transrealizm” diyor olabilirsiniz, “tadı neye benziyor?” Yazarı katılsın katılmasın, bence tam da bu kitaptaki öyküler gibi tat veriyor. Öyleyse bu kitabı okuyunca yeni öyküler keşfetmenin yanı sıra yeni bir edebiyat akımına da tesadüf edeceksiniz ve okur böylesi şanslara nadir rastlar.

“Hiç mi kılçığı yok kitabın ey güzellemeci?” yakınmanızı duyar gibiyim. “Merak etme negatiften beslenen ortalama okur, var elbet” diyerek sönümlenmeye terk ediyorum yankıları. Gelin “Zehir” isimli öyküden sorunlu bir pasaja kulak verelim:

“Akşam olmamıştı henüz ama bulutlar karardığından ışığı açmak zorunda kaldım. Otuzuncu Hane’nin beri tarafından itibaren herkesin evlerinin ışıkları yanıyordu halen. Gece gece insanları uyku mu tutmadı, anlam veremedim. Gözlerimi yeniden kaparken yağmur yeniden hızlı şekilde yağmaya başladı. Tavana vuran sert damlaların sesiyle uykuya dalıverdim.”

Kakofoniye kaçan bir ses karmaşası duyuyor musunuz? İşte böyle böyle kılçıklar var.

Odak tasarının kıymetini teslim ettikten sonra amaçlananın yeterince başarılıp başarılamadığının tartıya yatırılması lazım. “Bir yandan kalemin atmosfer kurma kuvveti, öte yandan tematik seçimlerin adeta saplantılaşmışlığı öyküleri birbirlerinden ayrıştırılamayacakları bir ortak çatıya mı hapsetmiş?” sorusunu da iliştirmek gerekir. Yazar bunların muhasebesi sonrası daha da pürüzsüz metinlerle dönecektir.

“Po’da yayılan Orvis virüsü sebebiyle hastanelerde takas edilecek organlar zarar görüyor.”

Malum, yapay zekâ çağındayız; edebiyatımızın günceli yakalayıp mevcut gerçekliğin temsil ihtiyacına karşılık vermesinin vakti geldi de geçiyor. Bunu yapmaya aday bir isimle karşı karşıyayız. Potansiyelini değerlendirmek için hızlıca neyi, nasıl anlatmak istediğine dair deneylerinin zincirden boşanmasına izin vermeli ve naçizane fikrim, iz sürdüğü topraklardaki her şey çamura bulanmış olsa da şiiri artırmalı.

Ömer Altan K24

Bastille Baskını

14 TEMMUZ 1789 BASTİLLE BASKINI (Harrison W. Mark'ın "Storming of the Bastille" makalesinden serbest çeviri.)

Fransız Devrimi'nin sembolik olayı Bastille Baskını'dır. Aslında 1789'a gelindiğinde Paris'teki Bastille Zindanı, kağıttan bir kaplandı. Yetkililer hapishaneyi kapatmak ve yerine halka açık bir forum kurmak için görüşmelere başlamışlardı. Geçmişteki kötü ününe rağmen, Bastille artık soylu mahkumlar için tercih edilen bir hapishane olmuştu. Eskinin rezil yeraltı hücrelerinin çoğu kullanılmıyordu artık. Pek çok mahkuma yatak, masa ve soba izni verilmişti. Bastille'in en kötü şöhretli mahkumu, erotik-pornografik edebiyatın ünlü ismi Marquis de Sade, bir gardırop ve 133 ciltlik bir kütüphane lüksü için izni koparmıştı mesela. (Marki de Sade toplam 29 yılını hapishanede, 13 yılını akıl hastanesinde geçirdi. Bastille'de ise 11 yıl kaldı.)

14 Temmuz 1789'da, dördü sahtekar, biri İrlandalı "deli", biri ailesinin emriyle hapsedilen sapkın genç aristokrat ve biri de Kral XV. Louise'ye muhalefet ettiği için 30 yıldan uzun bir süredir hapiste olan toplam yedi mahkum vardı. Marki de Sade, 10 gün önce akıl hastanesine kaldırılmıştı, yani o tarihi günde Bastille'de değildi.

Yine de Eski Düzen'i (Ancien Régime) temsil eden Bastille'i ele geçirme ve mahkumları özgürleştirme fikri, devrimciler için çok önemliydi. Çünkü insanlar hala keyfi olarak tutuklanıyor ve Bastille'in sembolize ettiği türden hapishanelere götürülüyordu. Dolayısıyla 14 Temmuz 1789 günü, yaklaşık 1000 kadar Parisli yoksulun sefalet içinde yaşadıkları varoşlardan (faubourg) çıkarak görünüşte orada tutulan silahları ve barutu ele geçirmek için bu nefret edilesi hapishanenin duvarlarının önüne gelmesi tesadüf değildi.

Bastille Fırtınası

Bastille Kumandanı Bernard-René de Launay, artık savunmakla yükümlü olduğu surların içinde doğmuştu. Ama o gün emrinde çok küçük bir güç vardı. Garnizonu 82 sakat eski asker ve takviye olarak gelen 32 İsviçre askerinden oluşuyordu. Toplar duvarların üzerine yerleştirilmişti ancak kalabalığın peşinde olduğu ödül, 250 varil barut içerde korunuyordu. Birliğin yalnızca iki günlük yiyeceği vardı ve suyu yoktu. Bunlar da kuşatmaya dayanma yeteneğini sınırlıyordu.

Sabah saat 10'da, kalabalık dışarıda toplanırken, Hotel de Ville'den (Belediye) üç delege Bastille'e girerek Launay'den topu duvarlardan kaldırmasını ve hapishanenin barutunu ve silahlarını Paris milislerinin gözetimine teslim etmesini istedi. Subayları tarafından Saray'dan emir olmaksızın teslim olmanın onursuzluk olacağına ikna edilen kumandan, Versay'dan (Versailles) izni olmadan hiçbir şey yapamayacağını söyledi. Bir çıkmaza giren delegeler, üstleriyle durumu müzakere etmek için kaleden ayrıldılar.

Bu arada, surların dışındaki muazzam ve sabırsız kalabalık, kalenin gerçek kapısının bulunduğu iç avludan tek bir duvarla ayrılan dış avluya doğru yaklaşmıştı. İki avluyu ayıran duvarda küçük bir asma köprü vardı. Paris milisleri ayrıldıktan yarım saat sonra iki adam duvara tırmandı ve asma köprünün zincirlerini kesti. Köprü düştü ve altında duran masum bir adamı öldürdü.

Köprünün düşüşünü Launay'ın onları içeri almaya karar vermesi olarak anlayan yüzlerce kişi içeriye akın etti. Askerlerin kalabalığa geri dönmeleri, aksi taktirde vurulacakları yönündeki çağrıları, daha yakına gelmeleri için bir teşvik olarak yanlış duyuldu. Çok geçmeden biri paniğe kapıldı ve bir silah sesi duyuldu, ardından tekrar yaylım ateşleri geldi.

Kaosun ortasında, birkaç devrimci yere düşerken, insanlar Launay'i kalabalığı daha kolay katledilmek için iç avluya çekmekle suçlamaya başladı. Silahlı Parisliler kaleyi savunan askerlere ateş etmeye başlarken, saldırganlara bir sis perdesi sağlamak için kapının önünde gübre ve samanla dolu arabalar ateşe verildi. Çatışma yoğunlaştı ve beyaz ateşkes bayrağı sallayan bir delege görmezden gelindi.

Öğleden sonra 15.00'e yakın kalabalık, aralarında Amerikan Devrim Savaşı gazilerinin de bulunduğu Fransız Muhafızlarının isyancı bölükleri tarafından takviye edildi. Eski bir astsubay olan Pierre-Augustin Hulin liderliğindeki asi askerler, beş top getirdiler ve Bastille'in kapısına nişan aldılar. Bu belirleyici an oldu. Hiçbir kraliyet takviyesinin gelmediğini ve kapının bir topçu saldırısına dayanamayacağını anlayan Launay, teslim olmayı teklif etti. Teslimi kabul edilmezse barut fıçılarını tutuşturararak tüm kaleyi havaya uçurmakla tehdit etti. Kalabalık herhangi bir şartı kabul etmeyince Launay geri adım attı. Bastille'in üzerine ateşkes bayrağı yerine beyaz bir mendil asıldı ve ikinci asma köprü indirildi.

Vatandaş ordusu içeri hücum etti, derhal hücrelere yönelerek mahkumları serbest bıraktı ve bulabildikleri silah ve barutu aldı. Bunlar olurken akıllıca davranıp üniformalarını çıkaran Launay'ın İsviçreli askerleri, mahkumlarla karışarak paçayı kurtardılar. Ancak şansız olanlar da vardı. Béquard adlı bir polis memuru kalabalığa kapıyı açarken gardiyan sanıldığı için eli kesildi ve kesik el açmaya çalıştığı kapının anahtarını tutar şekilde Paris sokaklarında dolaştırıldı.

En büyük acıyı Bastille Kumandanı Launay çekti. Katliam emrini onun verdiğine inanan devrimciler, onu Belediye Binası'na götürdüler. Yol boyunca, dövdüler, hakaret ettiler ve üzerine tükürdüler. Belediyeye vardıklarında, onu tutsak edenler, onu öldürmenin en ıstırap verici yöntemlerini tartışırken işkenceden bıkmış olan Launay tersledi ve "Bırak öleyim!" diye Desnot adlı pastacının kasıklarını tekmeledi. Böylece kaderini belirlemiş oldu. Kalabalık onu önce hançer, kılıç ve süngü darbeleriyle, sonra da tabanca atışlarıyla delik deşik etti. Cesedi bir oluğa attıktan sonra, Desnot üzerine atladı ve bir çakı ile kafasını kesti.

Jacques de Flesselles (Belediye Başkanı), kargaşaya neyin neden olduğunu görmek için binadan çıktığında, kalabalık "hain!" diye haykırarak üzerine saldırdı. Flesselles'in kesilen kafası ile Launay'ın kafaları birer mızrağa takılarak tezahüratlar, şarkılar, marşlar söyleyen kalabalıklar tarafından Paris sokaklarında gezdirildi.

Bastille Baskını sırasında 82 devrimci öldürüldü ve daha sonra 15 kişi yaralarından dolayı öldü. Olay, Paris'in baldırı çıplaklarının büyük ölçüde bir burjuva meselesi olan devrim üzerinde ilk kez büyük bir etkiye sahip olduğuna işaret ediyordu.

Meşhur anekdota göre, Kral XVI Louis, Bastille'e yapılan saldırının bir isyan olup olmadığını sorduğunda, Rochefoucauld Dükü, "Hayır efendim, bu bir devrimdir" diye yanıt vermişti. Gerçekten de öyleydi. "Sans-culotte'lar" sözlerini söylemişler ve gözardı edilmeyi reddetmişlerdi.

15 Temmuz'da Kral, Meclis'ten büyük alkış alarak askerlerin Paris bölgesinden çekildiğini duyurdu. O günün akşamı Kral ve Kraliçe Versailles'da bir balkondan kalabalığı selamladı. Lafayette Markisi kalabalığa kralın yanıltıldığına ve kötü niyetli olmadığı ve tam iyilikseverliğe geri döndüğü konusunda güvence verdiği bir konuşma yaptı. Aynı akşam, Lafayette'e Ulusal Muhafızların komutası verildi ve Jean Sylvain Bailly, Paris Belediye Başkanı oldu.

Ertesi gün Bailly Kral'a kırmızı ve mavi bir devrimci kokartı verdi. Lafayette, kralın halkıyla uzlaşmasını sembolize etmek için daha sonra tasarıma Bourbon beyazı ekleyerek modern Fransız bayrağının üç rengini yarattı. Yine de XVI. Louis'nin güç kaybetmekte olduğu belliydi. Bunu farketen Artois Kontu, 16 Temmuz'da gece yarısı, yanında kralcılardan oluşan bir heyetle Versay'dan kaçtı. Daha sonra ülkeden de kaçan Artois ve yandaşları, Devrim nedeniyle Fransa'yı terk eden ilk siyasi göçmen dalgası olacaktı.

Bu arada Paris'te, kraliyet birlikleri tarafından geri alınmasın diye Bastille'in yıkılmasına karar verildi. 1000 işçinin emeği ile kale, Kasım ayına kadar tamamen yıkıldı. (Kalenin taşları daha sonra Concorde Köprüsü'nün inşasında kullanıldı.) Lafayette daha sonra Bastille'in anahtarını, onu Mount Vernon'daki evinde sergileyecek olan ABD Başkanı George Washington'a hediye edecekti.

14 Temmuz 1790'da, Bastille Baskını/Fırtınası'nın birinci yıldönümü ülke çapında Federasyon Bayramı (Fête de la Fédération) olarak ve bir zamanlar Bastille'in bulunduğu yerde kutlandı. Bugün, Fransız Ulusal Bayramı veya “Bastille Günü” olarak adlandırılan 14 Temmuz, Devrim'i, Fransız halkının birliğini ve ülkede demokrasinin doğuşunu sembolize eder.

"Bastille Fırtınası", iktidarı sans-culotte'ların ellerine teslim etmesi ve Devrim'in ilk büyük olaylarından biri olması açısından önemliyken, aynı zamanda Devrim'de kan dökülmesi açısından da önemliydi. Bastille'in düşmesinden dokuz gün sonra Paris Valisi Sauvignay ve Bakan Foulon da öldürüldüler. Öldürülenlerin başları yine mızraklara takıldı. Ayrıca Foulon'un ağzı, halkı aç bıraktığını anlatmak için otlarla doldurulmuştu. Yani 1793'te giyotinin ve "terör"ün hükümdarlığını ilan etmesinden çok önce "devrim" kanın tadına varmıştı. Bu nedenle, Bastille Baskını, hem Fransa'da özgürlüğün doğuşuna hem de Fransız Devrimi'nin kötü şöhretini borçlu olduğu şiddetin hükümdarlığının başlangıcına işaret ediyordu.

Ayşe Hür (Facebook sayfasından)

Şartlanma

Şartlanma/Koşullanma durumu öğrenmelerden kaynaklanır. Bu da psikolojideki Davranışçı ekolün en önemli prensiplerinden biridir. Koşullanan şey ödül veya cezayla pekişmişse farklı durumlar yaratır. Örneğin ödül, davranışın pekişmesinde son derece önemli bir faktör ve öğrenmeyi kuvvetlendiren bir uyarıcıyken cezalar ise davranışın seyrelmesine sebep olur ancak öğrenme "o davranışın yapılmaması" kapsamında kuvvetlenir.

Elif Arslan
Psikoloji Öğrencisi

Demokratik ve Çevreci Bir Toplumsal Hareket

Gustave Massiah-

Fransa şu anda sosyal, ekolojik ve demokratik konulardaki çelişkileri açığa çıkaran yeni bir sosyal ve siyasi kargaşa evresiyle karşı karşıya. Emeklilik reformuna karşı devam eden direniş ve agresif hükümet eylemleriyle karşılanan yoğun çevre protestoları ile protestolar giderek kitleselleşiyor. Gençler otoriterliğe karşı direnişe daha fazla angaje olmuş durumda. Bu çelişkilerle birlikte gelen yoğun çatışmaları ve şiddeti nasıl anlayabiliriz?

Cumhurbaşkanlığına ikinci kez seçilen Emmanuel Macron, Ulusal Meclis'te nispi bir çoğunluğa sahip olduğunun farkındaydı. Emeklilik reformunu hayata geçirerek, prim süresini uzatmaya ve tam emeklilik için emeklilik yaşını ertelemeye sıcak bakan Cumhuriyetçi partisi ile çoğunluğu oluşturabileceğine inanıyordu. Bu ittifakı daha da sağa kayarak; göç ve barınma haklarını kısıtlayacak yasaları hayata geçirerek güçlendirmeyi amaçlıyordu. Politik ortamı üç farklı ideolojik akıma bölen siyasi kutuplaşmanın boyutlarını tam olarak kavrayamadı: neoliberal sağ, kimlik ve milliyetçiliğe dayanan yeni bir sağ (aşırı sağdan ilham alan) ve birleşmiş bir sol. Bu kutuplaşma uluslararası ölçekte de pekişmişti. Fransa'daki tablo, parlamento çoğunluğunu elde etmeyi zorlaştırırken başkanlık sisteminin eksikliklerini de artırıyor olup kurumların bir kriz döneminde nasıl yetersiz kaldığını da gözler önüne seriyor.

Odağı emeklilerin maaşlarına koyma kararı yalnızca taktiksel bir hamle değildi, ivedi olmasa da köklü bir geçmişin ürünü olan stratejik bir yönelimdi. 1981'den itibaren bu durum açıktır: Seçimleri kazanan sol hükümet, insanlara hayatlarını yaşayabilmeleri için daha fazla zaman tanıma vaadinin bir parçası olarak 60 yaşında emeklilik ve 35 saatlik çalışma haftası uygulamalarını hayata geçirmişti. Ne var ki bu hamle sol hükümetin öngöremediği kilit bir çelişkiye yol açmıştı. 1980'lerden önce emeklilik meselesi toplumsal hareketlerde pek gündeme gelmiyordu. 1982'den itibaren ise merkezî ve nükseden bir mevzu haline geldi.

Fransa'daki toplumsal hareketlerin geçmişine bakacak olursak, emekli maaşları için verilen mücadelelerin nasıl önemli bir rol oynadığını görebiliriz. Ulusal düzeyde ayaklanmalara önayak olmuş önemi yadsınamaz yaklaşık on beş toplumsal vuku buldu. 1984'te düzenlenen eşitlik için yürüyüş, 1986'da kayıtdışı çalışanların açlık grevi ve yine 1986'da Devaquet reformuna karşı gerçekleştirilen öğrenci grevi. Özel eğitim hakkı için düzenlenen tek sağ ulusal seferberlik olan 1984'tekinden hiç bahsetmiyorum bile. 95'ten itibaren, dokuz büyük eylemden altısı emeklilik sistemi reformlarına karşıydı; halbuki öncesinde bunun için hiç eylem olmuyordu. 1995'te Juppé emeklilik reformu tasarısına karşı; 2003'te Fillon emeklilik reformu tasarısına karşı; 2010'da yeni Fillon planına karşı; 2018'de demiryolu işçilerinin hakları için; 2019'da Edouard Philippe reformuna karşı; 2023'te şu anki reforma karşı. 1995 yılından itibaren Fransa'da emeklilik konularına odaklanmayan sadece üç büyük toplumsal hareket meydana geldi. Bunlar, Jacques Chirac tarafından başlangıçta onaylanıp daha sonra iptal edilen 2016 tarihli ilk işe giriş sözleşmesi; El Khomry Yasası diye bilinen 2016 tarihli İş Yasası ve 2018 yılındaki Sarı Yelekliler hareketidir.

Yani demem o ki emeklilik konusunda ortada derinden gelen bir mesele var. Emeklilik yaşının 1982'de 60'a çıkarılmasından günümüze başa geçmiş tüm hükümetlerin öncelikli hedefi, saplantısı bu konu oldu. Bunun için iki neden öne sürülüyor: ortalama yaşam süresinin artıyor oluşu emekli maaşlarının finanse edilmesini imkânsız hale getirecek, uluslararası rekabet ise buna izin vermeyecek ve Fransız ekonomisi mahvolacak. Durum bu olunca birkaç emeklilik reformu ve haftalık 35 saat çalışma sistemine geri dönüldü ve bunlar da birbirinden önemli toplumsal hareketlerle karşılandı. Bunu müteakip yıllar ise bu korkulara bir yanıt verdi. Fransız ekonomisi uluslararası rekabetin yarattığı şok altında çökmedi; kırk altı yıl boyunca direndi. Şirketlerin sosyal katkı paylarını sistematik olarak azaltmasına rağmen emekli maaşlarının finansmanı imkânsız hale gelmedi. Bir yandan da Fransa'nın durumu Avrupa ve uluslararası sermaye için kabul edilemez düzeyde. Zira diğer ülkelerin eğilimi çalışma saatlerinin ve emeklilik yaşının arttırılması yönünde. Avrupa'da emeklilik yaşı 67'ye yükseldi ve şimdi 70'e çıkarılması planlanıyor. Fransız istisnası buna dayanamaz.

Şunu kabul etmemiz lazım: işçiler isterse tembel olsun, problem bu değil. Mevzu bahis olan işin kendisi değil, egemen sınıfa kâr bırakacak ücretli emektir, zorla ve sömürülerek çalışmaktır. Talep edilen şey zaten daha az çalışmak değil, daha az sömürülmek. Demografinin değişiyor olması sınıf mücadelesini ortadan kaldıramaz. Ne emekliler ne de şu an istihdam edilenler daha az çalışmak istiyor, seçeneklerini özgürce belirleyebilmek, özgürce çalışmak istiyorlar. Bu insanlar zaten ailelerine bakarak ve içinde yaşadıkları toplumun aktif üyeleri olarak topluma önemli ölçüde hizmet ediyorlar. İşte bu eylemler de toplumun işleyişi, büyümesi ve gelişmesi için hayati önem taşıyor.

Avrupalı ve uluslararası sermaye çevrelerinin Fransız liderlerden beklediği bir şey var; işçileri ortak normlara geri döndürmeleri ve onlara çalışma saatlerinin azaltılmasının mümkün olduğunu kanıtlayarak kötü örnek teşkil etmekten vazgeçmeleri. Bu talep de kapitalist krizin ne kadar ileri gidebildiğini gösteren ve kemer sıkma ile güvenlikçiliği harmanlayan katı bir neoliberalizme kayışla sonuçlanan 2008 mali krizinden bu yana daha da güçlendi. Dünya lideri olmasa da bir Avrupa lideri olarak tanınmak isteyen ve neoliberal kapitalizmin faydalarına ikna olmuş görünen Emmanuel Macron, vaatler vermeye hazır görünüyor.

Fransız işçilerini Avrupa kapitalizmiyle uyumlu hale getirmeye yönelik süregelen girişimler güçlü bir muhalefetle karşılaşıyor. İşçilerin direnişi durumu idrak etmek açısından hayati önem taşıyor. Emeklilik reformlarına karşı yapılan protestolar, çalışma saatlerinin azaltılmasının yarattığı erozyona karşı verilen daha büyük bir direnişin parçasıdır. Bu mücadeleler, erkek, kadın ve çocuklar da dahil olmak üzere tüm işçilerin bizzat bedenlerini ilgilendirdiği için özellikle zorlu geçiyor. Rêve Générale, ceux d'en bas et l'émancipation adlı kitabında Denis Paillard, Marx'ın çalışma saatlerinin azaltılması için verilen mücadelenin, ücret artışı için verilen mücadeleler gibi diğer mücadelelerden daha radikal olduğu görüşünü vurguluyor. Bunun nedeni, sermaye ve emek arasındaki zenginlik dağılımının temelden değişmesini ve sömürü odaklı işin aksine toplumsal olarak faydalı işin korunmasını içermesidir.

Toplumsal çatışma ilişkileri germiş ve çevre krizinin yeterince anlaşılamaması nedeniyle uzamıştır. Bununla birlikte, özellikle sorunun boyutuna uygun politikalar ve eylemler talep eden genç nesiller arasında durumun büyüklüğüne ilişkin farkındalıkta önemli bir artış olmuştur. İklimdeki bozulma endişe vericidir ve gelecek için bir tehdit oluşturuyor. Politikalarda değişiklik yapmadan sadece nutuk atmak hava, su ve topraktaki bozulmayla mücadele edemez. Su rezervlerinin özelleştirilmesi yeraltı sularına yönelik riski artırıyor ve büyük, kontrolsüz ve özelleştirilmiş projelere dayalı çözümler iklim hareketinin savunduğu dönüşüm modeline ters düşüyor. Uyarılara rağmen yetkililer kayıtsız.

İklim hareketi giderek daha önemli hale gelmiştir ve büyük konferansların verimsizliğinden endişe duyarak somut müdahaleler ve siyasi taahhütler talep ediyor. Su depolarına karşı yapılan bir gösteri sırasında genç nesiller, çalışan çiftçiler ve topluluk hareketleri arasında bir yakınlaşma görüldü. Hükümet yeni “Korunası Bölgeler” yaratılması korkusunu saldırgan ve şiddet içeren bir polislik politikasını haklı çıkarmak için kullandı. Yetkililer, siyah grupların varlığını abartarak ve hayal ürünü bir aşırı sol tehdide karşı savaş ilan ederek şiddet unsurlarının varlığını iddia etti. Bu tür bir dil, gençleri, çalışan köylüleri ve dernekleri bir araya getiren bir hareket olan Toprak Ayaklanmalarının dağıtılması çağrısında bulunan içişleri bakanının aşırı gerginliğini ortaya koyuyor.

Göstericilere ve çevre aktivistlerine karşı şiddet ve baskı kullanılması, gençlerin geniş kesimlerinin radikalleşmesine katkıda bulunmuştur. Hükümetin otoriter eğilimleri, parlamentodaki bir oylamayı atlamak için bir parlamento hükmünü kullanmasıyla örneklenmiştir. Seçmenlerin ve çalışan nüfusun önemli bir çoğunluğu tarafından reddedilen bir reformu Ulusal Meclis'teki oylamadan kaçınarak hayata geçirme inadı, demokratik kurumlara yönelik tehlikeli bir saygısızlığı ortaya koymuştur. Bu prosedür yasal olsa da seçmenlerin üçte ikisinin iradesine aykırı olduğu sürece demokratik olarak kabul edilemez. Emeklilik yaşının 64'e yükseltilmesi de dahil olmak üzere emeklilik reformunun geri çekilmesi, emeklilik sistemi reformları ve çalışma saatlerinin azaltılmasına saygı konusunda gerçek müzakereler için fırsatlar yaratabilir. Kurumsal reform tartışmasından kaçınılamaz. Halk arasındaki öfke güçlüdür ve yakın zamanda yatışması da pek olası görünmüyor.

Ekolojik toplumsal hareket, otoriterliğe karşı çıkan ve yöneticileri yönetici sınıfına ve finans burjuvazisine bağlayan meritokrasiye meydan okuyan demokratik bir harekettir. Finans sınıfının her şeye gücü yeten kontrolü, yozlaşmanın kaynağı ve siyasetin reddi olarak görülüyor. Bu yeni dönemin çelişkileri yoğunlaşıyor ve işçi ve sendika hareketi, köylüler hareketi, feminist hareket, çevreci hareket, ırkçılık ve ayrımcılık karşıtı hareket, güvencesizlik, göçmen hakları hareketi, barınma hakları hareketi gibi çeşitli hareketler yeni radikallikleri ön plana çıkarıyor. Bu hareketlerin stratejileri sürekli evrim geçiriyor ve dünya genelinde aşırı sağcı güvenlik ve kimlik temelli ideolojilerin yükselişi, gelecek korkusunu ve bu yeni radikalizmlere karşı direnci yansıtıyor. Ancak geleceğin önü açıktır ve toplumsal, ekolojik ve demokratik mücadelelerin bir araya gelmesi bir özgürleşme stratejisini müjdeliyor.

Bu yazı 5 Nisan 2023’te alternAtives International’da yayımlanmıştır.
Çeviren: Ömer Faruk Pak/Birikim

Milliyetçilik faşizme götürüyor

Almanya'nın en prestijli edebiyat ödülü Georg Büchner'i kazanan yazar Emine Sevgi Özdamar'a göre insanlığın kurtuluşu dünya insanına dönüşmekle mümkün.

Almanya'ya 1960'lı yıllarda işçi olarak geldikten sonra tiyatroya yönelen ve bu alanda kariyer edinen Emine Sevgi Özdamar, Almanca öykü ve romanlar da yazıyor. Eserleri ile Almanya'da çok sayıda ödülün sahibi olan Özdamar, son olarak ünlü Alman yazar ve düşünür Georg Büchner adına verilen, Almanca konuşulan ülkelerin en prestijli edebiyat ödülünü kazandı. Bu ödülü daha önce alan Max Frisch, Günter Grass, Heinrich Böll, Peter Weiss ve daha bir çok ünlü Alman edebiyatçının arasına girmeyi başaran Özdamar ile Almanya öyküsü, tiyatro yaşamı ve eserleri hakkında konuştuk.

DW Türkçe: Sizin Almanya öykünüz klasik işçi göçüyle başlıyor ama sonra farklı gelişiyor. 1960'larda Berlin'de bir buçuk sene fabrika işçiliği yaptıktan sonra Türkiye'ye döndünüz, amacınız tiyatrocu olmaktı. Almanya'da sizi tiyatroya yönelten ne oldu?

Emine Sevgi Özdamar: Biz 68 kuşağıyız. O dönem çok canlı, çok hareketliydi. Bu hareketli ortamda Berlin'de bir arkadaşım sayesinde Brecht'i keşfettim. Ama diyelim ki Berlin'e gelmesen onu Türkiye'de tanıyacaktım, çünkü dediğim gibi müthiş bir hareketlilik vardı Türkiye'de de. Ama gene de tabii çok önemlidir bir başka ülkeye gitmiş olmak. Sinemacı Jean Luc Godard'ın bir cümlesini okumuştum kitabında "Üretken olabilmek için yaratıcı olabilmek için anavatanını terk etmeli ki insan aynı anda iki yerde birden olabilsin". Ben bundan çok hoşlanmıştım çünkü genellikle söylenen şey iki yerin arasında olmak, iki sandalyenin arasında oturamamak, iki dil arasında tercih yapmak falan gibi böyle dramatikleştiriyorlardı olayı. Ben öyle düşünmüyorum, aynı anda iki yerde birden oluyorduk gibime geliyordu ve hoşuma gidiyordu bu aynı anda iki yerde olmak.

Almanya'ya geldiğinizde Almanca öğrenmeye başladınız. Almanca bilmek yaşamınızı nasıl değiştirdi?

Dil öğrenmek sadece o dili konuşmak veya anlamak değildir. Birdenbire Heinrich Böll'ü okuyabiliyorsun orijinalinden ya da Kafka'yı. Buna çok sevinmiştim, Kafka'yı okuyacağım diye. Mesela New York'ta bir üniversiteye misafir profesör olarak çağırmışlardı birkaç aylığına. Şehir ilk günler ilginç geliyor, birçok şeyi tanıyorsun çünkü filmlerde görmüşsün. Ama filmlerde bir dramaturji var, kurgu vardır, günlük hayatta o yok. O yüzden yoğunlaştırılmış bir İngilizce kursuna başladım. Sabah dokuzdan saat üçe kadar gidiyordum oraya. Aradan haftalar geçip dersler devam ettikçe şey diyordum "ah ne güzel İngilizce yazanları onların yazdıklarından tanıyacağım", yani o geldi aklıma. En sevdiğim yazarları o dilden okumak.

Almanca çok sayıda öykü ve tiyatro oyunları yazdınız ama sizi Alman okurlar ilk romanınız olan "Hayat Bir Kervansaraydır, iki kapısı vardır, birinden girdim diğerinden çıkıyorum" ile tanıdı. Bu eseri farklı kılan ise kullandığınız dil. Almanca'da alışık olmadık cümleler kullanarak bir farklılık yarattınız. Tabii bir de romanın sıra dışı bir kahramanı vardı…

Evet, ilk romanım öyle oldu. Kahramanım bir kız çocuğu. Roman anne karnında başlıyor. Hayatı oradan görmeye başlar. Matrak bir çocuktur. Amerika'da bu kitabı "Ölmeden Önce Okunması Gereken 1001 Kitap" arasına seçtiler. Kitabı analiz eden uzman o kız çocuğu için çok harika bir şekilde anarşist tanımlamasını yaptı. Ben bu ifadeden çok hoşlanmıştım. Evet yani bana bu tanım çok iyi gelmişti. Çocuğun anarşist oluşu... Çünkü ben herkese tavsiye ediyorum biraz anarşi, yoksa insanlar en olmadık kişilerin, olayların karşısında kafalarını yere eğiyorlar. Ama sorgulamak lazım.

O anarşist çocuk aslında sizin içinizde vardı da romanda mı vücut buldu? Yani kafanızdaki o kızı mı yazdınız?

Yazarken iki kişisin, sen ve yarattığın kahramanın. Onun da bir alternatif hafızası var, daha farklı bir zihinsel kodları var. Yazarken o da seni yönlendiriyor. Rolde de öyledir, bir rolü çalışırken de sen önce o rol için kafanı yorarsın. Mesela Ophelia'yı nasıl bir kız olarak oynasam falan diye. Ama bir süre sonra onu yaratmaya başlarken o da başlar seni yaratmaya. Yani karşılıklı etkileşim oluyor ve birbirimizin sınırlarını zorlayabiliyoruz. Haftalarca prova yaparsın, birdenbire öyle dahiyane bir şey bulursun ki, kendin de beklememişsindir. Ama o bütün o çalışmaların, sürecin bir sonucudur. Bu aşağı yukarı yazarken de oluyor.

Türkiye'de tiyatro eğitiminizi tamamladıktan sonra önemli rollerde de oynadınız. Ama Almanya'ya geldiğinizde bu durum değişti. Daha "sıradan roller" verildi, mesela temizlik işçisi Türk kadınlarını oynadınız.. Bu durum şevkinizi kırmadı mı?

Ben geldiğinde bunun için henüz çok erken olduğunu anladım. Yani yabancı işçiler buraya gelmiş ve daha ikinci kuşak yetişmemiş, herkes burada biraz sosyal oyunlarını oynayan oyuncular gibiler işte. Orada Türk insanlarına düşen de işçilik falan filan diye öyle görülüyor. Yani verilen rol o, zavallı insan rolleri. Ben öyle görmediğim için, bu kuşakta bir şey olmayacak daha diyordum. Türkiye'de oynayabileceğin rolleri burada asla oynayamazsın. Daha alışmamış kimse, böyle bir grup yok. Bir tek Fransa'da vardı. Ama yaygın değildi. Belki diyordum 3-4 jenerasyon sonra yaygınlaşacak. Mesela o zaman televizyonda Türk, Yunan ya da İtalyan spiker de yoktu, şimdi var. Öyledir, zamanı ihtiyacı var bunun, hemen baştan olmaz bu işler. Ben bunu biliyordum ve adeta bunun parodisini yapar gibi sempatik bir şekilde Türk temizlikçi kadın rollerini oynuyordum, çok da hoşuma gidiyordu. Bu arada ben roller arasında bir ayrım da yapmam. Hamlet'e hazırlanmakla bir temizlikçi kadın rolüne hazırlanmak arasında hiçbir fark yoktur. Hani sanki temizlikçi kadını oynamak aşağılık bir olaymış falan gibi düşünmedim hiç.

Siz kendinizi "Ne Türk, ne Alman, evrensel bir sanat insanı" olarak tanımlıyorsunuz. Neden?

Çünkü tek kurtuluş o bence. Herkesin öyle olması lazım çünkü. İnsanları faşizme götürüyor bu milliyetçilikler, aşırı milliyetçilikler, oradan bir şey çıkmaz. Mesela ben üzülüyorum, Türkiye'de bazı insanlar başka ülkelerin gelip onları parçalayacaklarını düşünüyorlar. Belki tamam haklı, şundan olabilir: Osmanlı İmparatorluğu yıkıldı ve parçalandığı için oradan kalma bir travma var tabii. Halklar yer değiştirmiş, oradan gelmiş, oradaki her şeyini kaybetmiş. Burada bulmuş, bulamamış. Bunlar da bütün insanlar için bir travma, sadece Türkler için değil. Türkiye'den Yunanistan'a gönderilen Rumlar için de aynı… Bunlar korkunç şeyler aslında, bunlara pabuç bırakmamak gerekiyor: Yani birisi gelecek parçalayacak, onlar bizi istemez… Dünya insanı olacağız başka hiçbir çare yok.

Özellikle ikinci romanınız "Haliç Köprüsü" ve Georg Büchner Ödülü'nü size getiren son eseriniz "Gölgelerle Sınırlı Bir Mekan" romanında 68 kuşağı vurgusu öne çıkıyor. Ama geldiğimiz noktada 68 kuşağının ideallerinin havada asılı kaldığını söylemek mümkün. Hâlâ o ideallere ulaşılabilir mi sizce?

Aslında tüm bunlar değişebilir. Ana sorunlar yok edilip insanlar yeniden hür düşünmeye başlarsa değişebilir. Şu anda çok zor tabii, çünkü bir korkunun içinde yaşıyor insanlar. Orwell'in 1984 romanındaki gibi bir duygu, bir şey insanı basıyor Türkiye'de. Korku çok kuvvetli bir duygudur. Korkudan kurtulmak çok zordur ama kurtulunur, eğer ortam değişirse. Aslında insanlar duyarlı, yani imkanları olsaydı hemen değiştirecekler. Hep İspanyolları düşünürüm. Aslında tabii neredeyse özenilecek bir halk. Savaşta bütün dünya birlikte onların yanındaydı ve mahvedildiler. İspanyol faşistleri tarafından mahvedildiler. Diktatör Franco da gebermedi, 40 yıl durdu başlarında. Korkuttu herkesi ve aileler birbirinden ayrıldı, polarizasyon başladı. Ama öldükten sonra başa geçen hemen demokrasi için start verdi ve solcular kazandı. Demek ki onlar da hazırmış. Korkulardan kurtulmak için sorgulamak gerekiyor. İnsanlar korkarken nedenlerini araştırıp bulmak için düşünmeye devam eder. Diktatörlüklerde de sürekli düşünmeye devam etmek… Çünkü o bir başkaldırı biçimidir. İyidir yani, vücuda iyi gelir. Başka çare yok çünkü…

Sanatla neleri değiştirebilir insanlar?

En başta kendisini değiştirir, kendisini değiştirirken bir başkasını da değiştirir, bir başkası da başkasını değiştirir. İyidir değişim, değiştirmek çok iyi bir şeydir…

DW Türkçe

Emine Sevgi Özdamar kimdir?
1946'da doğdu, İstanbul'da büyüdü. 1965 yılında 19 yaşındayken Berlin'e işçi olarak geldi. 1967'de İstanbul'a döndü ve konservatuvardan mezun olduktan sonra profesyonel oyuncu olarak yeniden Almanya'ya gitti. Demokratik Almanya Cumhuriyeti'nde edebiyatçı ve oyun yazarı Bertolt Brecht'in öğrencilerine asistanlık yaptı. Fransa'da da tiyatro ve akademik çalışmalarda bulundu. Bazı filmlerde de rol aldı. Yazdığı öykü ve romanları Türkçe'ye de tercüme edildi. Bu eserlerinden dolayı çok sayıda ödül aldı. Halen Berlin'de yaşıyor.

Haftada dört gün çalışma araştırması

Verim azalmadı, çalışanlar memnun

İngiltere'de çalışma gün sayısının haftada dört güne indirilmesi üzerine yapılan yeni bir araştırma sonuçlandı. Bu pilot uygulamada diğer araştırmalarla benzer sonuçlar ortaya çıktı: Verimlilik sabit kalırken çalışanların memnuniyetinin önemli ölçüde arttığı görüldü.

İngiltere'de küçük yerel işletmelerden, iki bin 900 çalışanı olan büyük işletmelere kadar farklı türde 61 şirketin katıldığı pilot uygulama bugüne kadar yapılan en büyük ölçekli araştırma oldu. 

Çalışma, '4 Day Week Global' tarafından Autonomy adlı düşünce kuruluşu, 4 Day Week Campaign ve Cambridge Üniversitesi ile Boston College'daki araştırmacılarla ortaklaşa yürütüldü. Aynı araştırmacılar daha önce de Amerika Birleşik Devletleri, İrlanda ve Avustralya gibi ülkelerde 33 şirket ve yaklaşık bin çalışanı kapsayan başka çalışmaya da imza atmış ve benzer bulgulara ulaşmıştı.

Araştırmada hangi sonuçlar elde edildi?

Altı ay süren araştırma kapsamında ücret kaybı yaşanmadan çalışma haftası beş günden dörde düşürüldü. 

Deneme sonucunda katılımcı şirketlerden 56'sı haftada dört gün çalışma uygulamasını sürdürme kararı aldı. Bu şirketlerden 18'i uygulamadaki değişikliğin kalıcı olduğunu duyurdu.

Araştırma sonuçları, şirketlerin çoğunun iş performanslarını ve üretkenliklerini koruduğunu ve kuruluşlar genelinde ortalama yüzde 1,4'lük bir gelir artış olduğunu gösterdi.

Çalışanlar için ise stress, tükenmişlik hissi, anksiyete, yorgunluk ve uyku sorunlarının önemli ölçüde azaldığı görüldü. Deneme kapsamında hem ruhsal hem de fiziksel sağlıkta iyileşmeler yaşandı.

Üç günlük hafta sonuna geçiş

Çevre danışmanlık şirketi Tyler Grange, denemede yer alan şirketlerden biri. 

Uygulamanın personeli üzerindeki etkilerini yakından takip eden şirket, çalışan mutluluğunun yüzde 14 arttığını ve ayrıca çalışanların yüzde 28 daha az yorulduğunu tespit etmeleri üzerine, haftada dört gün çalışmayı kalıcı hale getirme kararı aldı.

Şirketin genel müdürü Simon Ursell, işverenlerin dört günlük çalışma haftasından korkmak yerine, tam tersine "kucaklamaları gerektiğini" söyledi.

Haftada dört gün çalışmanın zorluklarının nasıl aşılabileceği ve bunun sonucunda elde edilebilecek pek çok bütünsel faydayı ilk elden gösterebildiklerini belirten Ursell "üç günlük hafta sonu" uygulamasına geçiş yapmak isteyen başka şirketlerin tavsiye ve deneyimlerini öğrenmek üzere kendilerine başvurduğunu açıkladı.

Çalışma haklarında "büyük atılım" olabilir

Araştırmayı yürüten kuruluşlardan 4 Day Week Campaign Direktörü Joe Ryle, İngiltere'deki deneme sonuçlarının "büyük bir atılımın" önünü açabileceği görüşünde. Ryle "Ekonominin çok çeşitli sektörlerinde elde edilen bu inanılmaz sonuçlar, ücret kaybı olmaksızın haftada dört gün çalışmanın gerçekten işe yaradığını gösteriyor. Artık bu uygulamayı ülke genelinde yaygınlaştırmanın zamanı geldi" diye konuştu.

Araştırmanın sonuçları İngiltere Parlamentosu'nda düzenlenecek bir etkinlikte milletvekillerine sunulacak.

Geçtiğimiz ay, Güney Cambridgeshire Bölge Konseyi, İngiltere çapında haftada dört gün çalışma uygulamasını deneyen ilk yerel yönetim olmuştu. 

Bu değişikliğin ilk sonuçlarına göre personelin stres seviyesinin azaldığı ve hizmet sunumu üzerinde olumsuz bir etki olmadığı anlaşılıyor.

Euronews

90’lardaki Başörtüsü Söylemi ile Bugünkü Tamamen Zıt

 "Başörtüsü mücadelesi hiçbir zaman İslamcı düşüncelerin kamusal alanda temsili mücadelesi olmadı; Müslüman kadının da dünyadaki özgürlüklerden, haklardan yurttaş olarak yararlanabilmesinin mücadelesiydi. Şimdi o kamusal alanda başörtülü kadın var ama kamusal alan artık açık ve kapsayıcı bir alan değil. Aralarından kurtarılmış birtakım kadınlar var ve bu kadınlar aynı zamanda başka kadınlar daha az özgür olsun diye çalışabiliyorlar. Dolayısıyla başörtüsü davası tam da başörtülüler tarafından kaybedilmiş vaziyette."

Akademisyen Ayşe Çavdar ile 1990’lardaki başörtüsü yasaklarını ve 90’lardan bugüne başörtüsü mücadelesini konuştuk.

28 Şubat sürecine başörtülü bir öğrenci ve gazeteci olarak birebir tanıklık eden daha sonra ise örtüsünü çıkaran Çavdar, 90’larda kadınların başını örtmek için verdiği mücadelenin, bugün kadınların başını açmak için verdiği mücadeleyle benzerliklerini anlatıyor.

Başörtüsü gibi tamamen kadınları ilgilendiren bir konuda, erkeklerin bu tartışmalarda öne çıktığını görüyoruz. Bu konuda ne düşünüyorsunuz? Bu durum 28 Şubat Dönemi’nde nasıldı, şu an nasıl?

Bir kere başörtüsü kadınları ilgilendirmiyor sadece. Böyle bakarsak erkeklerle kavgamızın sebebini de anlamamış oluyoruz. Olması gerekene değil, olana bakarak söylüyorum ki, başörtüsü şu anda biz istesek de istemesek de bir sembol. Toplumda belli bir grup insanın yaşadığını gösteriyor. Bir grup insan yalnızca Müslüman olmakla kalmıyorlar aynı zamanda İslam'ın sembollerini üzerlerinde taşıyacak kadar inançlı ve politik demek bu. Çünkü başörtülü olmayan da bir sürü Müslüman kadın var, başörtüsü takmamaları onları daha az inançlı yapmıyor ama onlarla diğerleri arasında şöyle bir fark oluyor; bir kısmı bunu üzerinde taşıyacak kadar siyasallaştırmış durumda.

Yani bu sadece kadınları ilgilendirmiyor. Eğer böyle bir siyasal manası olmasaydı ben örterdim mesela ve çok da mutluluk duyardım örtmekten ya da örtüp arada açmayı isterdim. Çünkü başörtüsü yalnızca İslami bir şey değil. Başörtüsü senin söylediğin tarafıyla, yani yalnızca kadınları ilgilendiren tarafıyla aynı zamanda son derece kadınsı ve çok hoş da bir aksesuar, dolayısıyla böyle bir şeyden, bir aksesuardan bahsetmediğimiz için üzerine acayip bir siyasal literatür binmiş, siyasal mücadeleler binmiş bir şeyden bahsettiğimiz için başörtüsü dediğimizde yalnızca kadınları ilgilendiren bir şeyden bahsetmiyoruz. Gönül isterdi ki öyle olsun ama öyle değil.

Başörtüsü 28 Şubat'ta muhalefetteydi şimdi ise iktidarda, aradaki fark bu. 28 Şubat’ta bir talep olarak vardı, bir özgürleşme talebi olarak vardı, başörtülü kadınların kamusal alanda dolayısıyla modern dünyanın içerisinde hareket edebilir hale gelmeleri gibi bir özgürlük talebi üzerinden vardı; şimdi ise başörtüsü kamusal alanda bu özgürleşmiş kadınların bulunması dolayısıyla birtakım sınırlandırmalar yapmaları söylemi ile geliyor. Bir kere en başta böyle bir farklılık var.

Yani 1990'larda, 28 Şubat öncesinde bir özgürlük söylemi, özgürleşme talebi olarak gelen başörtüsü bugün, o dönemde talip olunan özgürlüklerden vazgeçme, onları başka birtakım davalar ya da idealler adına bir tarafa itme, unutma gibi referanslarla kamusal alana taşıyor. Dolayısıyla 1990'lardaki başörtüsü söylemi ile bugünkü başörtüsü söylemi arasında 180 derece bir zıtlık var.

Söyleşinin Tamamı>>

Büşra Cebeci /m.bianet.org

Sağlıklı beyinler çok dillilik ile mümkün

Alzaymır, demans olduğumuzda insanlığımızdan geriye ne kalıyor? Nefes almak mı? Yoksa hatırlayamadıklarımız mı? Dil mi kalıyor geriye yoksa kifayetsiz kelimeler mi?
Her bir dil yeni bir bahçe insan ruhunda. Her bir konuşulan ikinci, üçüncü dil beynin sigortası. Yapılan bilimsel araştırmalar gündelik hayatında iç içe iki ayrı dil kullananların, ileri yaşlarda demans yani unutkanlığa karşı çok direngen olduğunu gösteriyor. Bizim gibi yaşlı nüfusu giderek artacak ülkelerde çok dilli yaşam alzaymır ve demans için adeta sağlık aşısı.

Türk’ün Kürt komşusuyla yüz kelime ile bile olsa Kürtçe konuşması, Kürt’ün Arap komşusu ile Arapça selamlaşması salt barışık olmayı, barışı değil, aynı zamanda sağlıklı beyinler vadediyor.

Kağıt toplayıcısı yoksul bir Suriyeliye kem gözle bakmak, nefret geliştirmek kişisel olarak bize stres hormonlarının artışı ile geri döner. Stres ise hipertansiyon, kalp hastalığı, diyabet vb. metabolik hastalıklar demektir. Oysa ona kendi dilinde ‘merhaba’ demek bize de mutluluk verir ki nice hastalıktan koruyucudur.

Cumhuriyetin 100. yılında heybede ne var? Misal devletin heybesinde yıl başına bir Kürtçe kelime var mı yok mu? Bedensel, ruhsal, sosyal ve doğal olarak siyasal olarak da ‘iyi’ yani ‘sağlıklı’ olan dil barışı yasak kılındı kamusal alanda bir asırdır. Bırakalım ana dilinde konuşma yasağını, bir Türk’ün Kürtçe, Arapça, Lazca yüz kelime de olsa öğrenmesi, konuşması kriminalize edildi.
Adaletin bin çeşidi var: Has olanı onarıcı adalet. Yasaklı dilin kimi zaman sokakta ölümle sınandığı bu coğrafyada ‘onarıcı adaleti’ kim sağlayacak? Yasalar mı, yoksa gündelik hayat mı?

“Yaşın kadar konuş” denir kırılma anlarında. Bırakalım tamamını, her birimiz yaşımız kadar Kürtçe kelime bilmeye, konuşmaya hazır mıyız? Yılda bir kelime eder! Biz konuşmaya başlarsak siyasi partiler, devlet de konuşmaya başlar.
Seçim sathında milletvekili aday adaylarının yaşları kadar Kürtçe, Lazca vb. dilleri bilmesini şart koşamayan herhangi bir siyasi parti bu ülkeye barış, onarıcı adalet vadedebilir mi?
Bunca yıl yaşımız kadar kelime ile diğer yaşayan Anadolu dillerini öğrenemediysek, o dilleri konuşan milyonlarla ortak yaşam alanları üretememişiz demektir. Birbirimize yılda bir kelimelik hatırımız yok ise geleceği birlikte tahayyül edebilir miyiz?
TBMM’de halihazırdaki milletvekilleri ve çalışanların yüzde kaçı Kürt, Ermeni, Süryani, Arap, Laz, Roman çalışma arkadaşına kendi dilinde ‘merhaba, nasılsın’ demeyi biliyor ya da diyor?

Cumhuriyet 100 yaşında. Sahi, ‘devlet dilinde’ Kürtçe kaç kelime?
Hasılı, sağlıklı beyinler gündelik hayatta çok dillilik ile mümkün.

Evrensel.net - Zeki Gül

gemäß: "Küçük paşalar" teneffüste Türkçe konuşmasın!

Sivil İtaatsizlik "civil disobedience"

Şebnem Korur Fincancı SAVUNMA

Brecht: "Nasıl bir zamanda yaşıyoruz ki, suskunlukla geçiştirilen pek çok suçu içinde barındırdığı için ağaçlardan söz etmek neredeyse suç sayılıyor” Savunma Tamamı

Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması

Türkiye Cumhuriyeti Devleti kuruluş süreci içinde gerçekleştirilen ve “Türk İnkılabı” olarak adlandırılan büyük değişim ve dönüşüm hareketinin ana amacı, devlet yaşamında olduğu kadar sosyal yaşamda da, toplum yaşamında da “çağdaşlaşma” idi. 1924 yılı 3 Martında başlayan ve devletin laikleştirilmesi amacına yönelik çabalar, özellikle 1925 ve 1926 yıllarında toplumsal alanda gerçekleştirilen ve yine aynı amaca yönelen bir dizi köklü değişim çabaları ile devam etti.
1925 yılında çıkartılan “Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Kapatılmasına ve Türbedarlıklarla Birtakım Unvanların Yasaklanmasına ve Kaldırılmasına İlişkin Yasa” da toplumsal alanda yapılan en önemli düzenlemelerden biri idi.

İslam dünyasında dinin ibadetlere ilişkin kurallarının farklı biçimlerde yorumlanması “tarikat” adı verilen yapıları doğurmuştu.
Tarikat üyelerinin toplanacakları, birlikte ibadet edecekleri özel, kapalı yerlere ise “tekke” adı verilmişti. Tekkelerin küçükleri de “zaviye” (hücre, küçük oda) olarak isimlendirilmişti.
Başlangıçta, değişiklikten yana olmayan, dinî kurallara sıkıca bağlı bulunan medreseliler karşısında tekkeler ve zaviyeler; gelişmeden yana, açık düşüncenin belirdiği yerler sayılmıştı. Buralarda bir tür “hizmet içi eğitim” yapılıyor, resim, müzik, şiir gibi sanatlarla da uğraşılıyordu. Hatta bu özelliklerinden dolayı bu kurumlar etrafında oluşan edebiyat dalına da “Tekke Edebiyatı” denilmişti. Bütün bu toplumsal işlevleri dikkate alındığında devletin merkezi otoritesini güçlü olduğu dönemlerde tekke ve zaviyeler bir tür sivil toplum yapıları olarak adeta yaygın eğitim kurumları rolünü üstlenmişlerdi.

Selçuklu ve Osmanlı Devletleri döneminde hem Anadolu hem de Rumeli’nin Türkleşmesi ve İslamlaşması yolunda çok büyük hizmetleri bulunan tarikatlar, daha sonraki yüzyıllarda asıl işlevlerini kaybetmişlerdi.
Osmanlı Devleti’nin duraklama devrinden itibaren tarikatlar Müslüman halkı parçalamaya, müritleri vasıtasıyla iktidar sahipleri üzerinde baskı yapmaya, dini statikleştirmeye, insanları miskinleştirmeye başlamışlardı. Tekke ve zaviyelerin bir kısmı, kendilerine tanınan ayrıcalıkları kötüye kullanan, bağlı oldukları şeyhin arzusuna, eğilimlerine göre hizmeti görev sayan, devlete vergi vermeyenlerin, askerlik yapmak istemeyenlerin toplandıkları, barındıkları yerler durumuna gelmişlerdi.
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde bu kurumları düzenlemek amacıyla 1918’de yeni bir tüzük hazırlanarak yürürlüğe konuldu ise de bunun yeterli olamadığı anlaşıldı.

Kurtuluş Savaşı döneminde ılımlı tarikatlara ait tekke ve zaviyelerin bir kısmı (mesela İstanbul Üsküdar’daki Özbekler Tekkesi gibi) Millî Mücadele’ye önemli katkılarda bulunurken; bazı tarikat üyelerinin saltanat ve halifelik yanlısı davrandıkları görülmüştü.
Cumhuriyetin ilanı ve halifeliğin kaldırılması sırasında yaşanan tartışmalarda da “Din elden gidiyor”, propagandasıyla büyük değişime karşı çıkmışlardı.
3 Mart 1924’te Şeriye ve Evkaf Bakanlığı kaldırılırken tekkeler ve zaviyeler yeni kurulan Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlandı. Fakat, Şeyh Sait İsyanı ile ilgili yargılamalar sırasında, isyan bölgesindeki Şeyh Şemsettin ve Hanili Şeyh Adem’in tekkeleri gibi bazı tekkelerin ayaklanma hazırlıkları için birer merkez olarak kullanıldığı anlaşılınca İstiklal Mahkemesi ayaklanma bölgesindeki tekke ve zaviyelerin kapatılmasına karar verdi. 28 Haziran 1925’te alınan karar, tekke ve zaviyelerin asıl amaçlarından saparak birer siyasi dernek gibi çalıştıkları için Dernekler Yasası’nın izinsiz açılan kuruluşlara ilişkin hükmüne dayandırılmıştır.
Bu kararın gerekçesi sonraki süreç açısından da önem taşıdığı için buraya aynen alıyoruz:
Bir yönüyle İslam’ın anlaşılması ve yaşanması, bir diğer yönüyle de “ayrılıkçı ve bölücü” bazı isyanların kaynağı hâline gelmiş olmak bakımından tekke ve zaviyeler sorunu kesin bir çözüme kavuşturulmalıydı.
Üniter / Ulus devlet ve Laik Demokratik Cumhuriyetin kurumsallaşması ve halka mal olabilmesi için feodal düzenin simgeleri hâline gelen tekke ve zaviyeler ile bunların etrafında oluşan “şeyh, seyit, baba, çelebi” gibi unvanlar taşıyan insanların halk üzerindeki otoritelerinin kırılması da önem taşıyordu. Bu nedenle Şeyh Sait Ayaklanması ile ilgili davalar sona erdikten ve şapka giyilmesi gibi giyim kuşamda devrim sayılan bir atılımdan sonra tekke ve zaviyeler sorunu ele alındı.
Hükümet, sosyal hayatı düzenleyen bu adımların toplumda kabul görmesi ve korunması için, yalnız tekke ve zaviyelerin değil, ölüden yardım bekleme yerlerine dönüşmüş olan “türbelerin” de kapatılmasını zorunlu görüyordu.

Cumhurbaşkanı Atatürk, şapkayı tanıtmak amacıyla 1925 yılı Ağustos ayı sonunda çıktığı yurt gezisinde Kastamonu’da konuşurken; tarikatlar, tekkeler, zaviyeler ve türbeler konusuna da değinmiş ve bunların kapatılmaları gerektiğini belirtmiştir. Ölüleri yardıma çağırmanın uygar bir toplum için yüz karası olduğunu, bilimin, teknolojinin uygarlık ışıkları günümüzde parlarken, şu ya da bu şeyhin yol göstermesiyle mutluluk aramanın ilkellik sayılması gerektiğini vurguladıktan sonra şunları söylemiştir: “Ey Millet! İyi biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti, şeyhler, dervişler, müritler, meczublar memleketi olamaz. En doğru, en gerçek tarikat, uygarlık tarikatıdır… Tarikatların başları bu dediğim gerçeği bütün açıklığı ile anlayacak ve kendiliklerinden tekkelerini kapatacaklardır.”
Yine Atatürk Çankırı’da da aynı minval üzere konuşmuş ve tarikat üyelerinin Diyanet İşleri Başkanlığı görevlileri gibi giyinmelerinin de yersiz ve haksız olduğunu vurgulamıştır.
Fakat tekkelerin kendiliğinden kapanmalarının söz konusu olmayacağı, olsa bile uzun zaman alacağı belliydi. Bu nedenle önce Bakanlar Kurulu bir kararname yayınladı (2 Eylül 1925). Bu kararnameye yer yer tepkiler gelince Refik Koraltan ve arkadaşlarının hazırladığı bir yasa teklifi TBMM’nin 30 Kasım 1925 günkü oturumunda çok kısa süren bir görüşmeden sonra olduğu gibi kabul edildi.
“Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Kapatılmasına ve Türbedarlıklarla Birtakım Unvanların Yasaklanmasına ve Kaldırılmasına İlişkin Yasa” başlığı taşıyan 667 sayılı yasa 3 madde olarak düzenlenmişti. Bu yasa ile Türkiye Cumhuriyeti içinde vakıf ya da başka bir yolla kurulan veya mülk olarak bir şeyhin kullanımında olan tekke ve zaviyelerden, cami ve mescit olarak kullanılanlar dışında kalanlar kapatılıyordu.
Ayrıca bütün tarikatlarla, “şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyitlik, çelebilik, babalık, emirlik, naiplik, halifelik, büyücülük, üfürükçülük, falcılık ve gaibten haber vermek ve murada kavuşturmak amacıyla muskacılık” gibi unvan ve sıfatların kullanılması, bu unvan ve sıfatlara ait hizmetlerin görülmesi ve elbise giyilmesi yasaklanıyordu.
Yine aynı yasa ile Türkiye Cumhuriyeti içinde Osmanlı sultanlarına ya da tarikatlara ait kazanç elde etmeye dayanan bütün türbeler kapatılıyor, türbedarlıklar kaldırılıyordu. Aynı yasa ile söz konusu yasaklara uymayanlara 3 aydan az olmamak koşuluyla hapis ve 50 liradan az olmayacak şekilde para cezası verilecekti.

Çağdaşlaşmayı hedefleyen devletin laikleşmesi, İslam’ın Kuran ve Hadis gibi temel kaynaklarına göre öğrenilip yaşanması ve ülke içinde millî birlik ve bütünlüğün sağlanması gibi çok temel gerekçelerle yapılan bu yasal düzenleme uzun yıllar titizlikle uygulanmış; yasanın türbelere ilişkin hükmünde çok partili hayata geçildikten sonra 1 Mart 1950 gün ve 5566 sayılı yasa ile bir değişiklik yapılmıştır. Buna göre Türk büyüklerine ait olan ya da büyük sanat değeri bulunan türbelerin Millî Eğitim Bakanlığının önerisi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla açılabileceği kararlaştırılmıştır.
Böylece Osmanlı padişahlarının türbeleri ile Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş, Barbaros, Mimar Sinan vs. gibi Türk büyüklerinin türbeleri ziyarete açılmıştır. “Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Kapatılmasına ve Türbedarlıklarla Birtakım Unvanların Yasaklanmasına ve Kaldırılmasına İlişkin Yasa” 1961 ve 1982 Anayasalarında korunması gereken “devrim yasaları” arasına alınmıştır.

Atatürk Ansiklopedisi

NOT: Turgut Özal(9 Kasım 1989 - 17 Nisan 1993)döneminde 1990’da çıkan yasa ise türbelerin açılması için Bakanlar Kurulu onayının alınması şartını ortadan kaldırdı; Kültür Bakanlığı’nın onayı yeterli görüldü.
Siyasilerin tarikat mensupları ile ilişki kurması sonucu tarikatların itibar kazanması ile yasa uygulanmaz duruma geldi. Tarikatlar, yasaklı olmalarına rağmen etkinliklerini sürdürebilmektedirler! (Vikipedi)

Diktatörlük Dönemlerinde Kişisel Sorumluluk